اویان نیوز:

اکبر ابولزاده

زلزله ۲۱ مرداد قاراداغ با همه تلخی‏هایی که داشت حاوی نکات بسیار مهمی بود. از عملکرد سؤال برانگیز مسئولین صدا و سیما گرفته تا کمک رسانی گروه‏های اجتماعی-مدنی و مردم آذربایجان که خود به یاری زلزله زدگان شتافتند.

در این دو سال در کنار نحوه بازسازی و عدم اطلاع رسانی دقیق مسئولین شاهد عواملی بودیم که باعث تشدید بحران در منطقه شده است.

تناقض در گفتار مسئولین، عدم اعلام آمار دقیق کشته‏شدگان و مجروحین، عدم حمایت از زلزله زدگان محروم، عدم تلاش برای بازسازی مطلوب، بخصوص در مناطق دور افتاده که دوربین‏ها قادر به انعکاس آن نبودند؛ همه و همه نشان از دردهای کهنه و نکاتی برای درس آموزی هستند.

در این نوشته با نگاهی گذرا به بازسازی و وضعیت منطقه زلزله زده قاراداغ در طی این دو سال، در ادامه بصورت اجمالی چند مورد از عواملی که در زمان وقوع زلزله و پس از آن باعث تشدید بحران در منطقه شده بود به عنوان نمونه، ساختار خشتی خانه های روستایی، وضعیت جاده‏ها و نیز وضعیت مراکز درمانی و بیمارستان‏ها را بررسی و با توجه به آمارهای میدانی بدست آمده میزان رضایت‏مندی زلزله‏زدگان از مردم و دولت را مقایسه خواهیم کرد.

- در اولین سالگرد زلزله قاراداغ بود که مسؤولین سعی در القای اتمام بازسازی را داشتند و می خواستند جشنی برگزار کنند در حالیکه شواهد از عدم بازسازی مناطق زلزله زده خبر می داد.

بعد از اولین سالگرد زلزله قاراداغ، مسئولین به کلی این منطقه را فراموش کردند و در چندین مورد مصاحبه‏هایی شاهد بودیم که مسئولین محلی از عدم بازسازی خبر می دادند.

بعد از سرکار آمدن دولت جدید هم هیچ اقدامی در جهت اتمام و تکمیل بازسازی صورت نگرفته است، به طوری که الله وردی دهقان نماینده مردم ورزقان در مجلس شورای اسلامی طی مصاحبه‏ای اعلام کرد: «دولت جدید برای زلزله زدگان کار خاصی انجام نداده است.»

در تاثیر عدم اتمام بازسازی به ذکر چند مصاحبه از مسئولین بسنده می‏کنیم:

جبارزاده استاندار آذربایجان شرقی در خرداد ماه امسال در رابطه با عدم اتمام اسکان دائم زلزله‏ زدگان گفت: «اسکان زلزله‏زدگان با گذشت نزدیک به دوسال از این حادثه ناگوار هنوز هم تمام نشده است.»

روستاهای زلزله‏زده در مناطق دوردست روزهای اسف باری را سپری میکنند، در کنار مشکل مسکن، مشکل آب و برق و گاز را نیز دارند به طوری‏که نماینده ورزقان و خاروانا در مصاحبه‏ای با خبرگزاری فارس گفته بود: «در حال حاضر در ۱۶۰ روستای زلزله‏زده مشکل تامین و توزیع آب شرب داریم.»

مرمت و بازسازی آثار تاریخی آسیب دیده که از اهمیت خاصی برخوردار می‏باشد به طور کلی فراموش شده به طوری که مدیر جدید سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اعلام کرد: «به جز بازار تاریخی اهر بقیه آثار تاریخی که ثبت شده اند و آسیب اساسی دیده‏اند، مرمت و بازسازی کامل نشده است.»

در کنار این مسائل در این دو سال هیچ اقدامی در جهت جبران ضرر‏های اقتصادی، بهبود وضعیت روحی و روانی زلزله‏زدگان صورت نگرفته است و مشکلات زیرساختی به حال خود رها شده‏اند.

حال با بازگو کردن گوشه هایی از عدم بازسازی در مناطق زلزله‏زده نیم‏نگاهی به بعضی از عوامل تشدید‏کننده بحران در زلزله قاراداغ خواهیم انداخت.

 -        ساختار خشتی خانه‏های روستایی و عدم استحکام آن‏ها‏:

بعد از زلزله قاراداغ با حضور در روستاها آنچه به وفور به چشم می‏خورد دیوارهای فروریخته از گل و خشت خام بود، در کنار این خانه‏های فروریخته با مشاهده انگشت‏شمار خانه‏های بتونی آجری پابرجا به عمق فاجعه پی‏می‏بردیم که این خانه‏های خشتی و گلی چه تاثیری در بالا رفتن آمار کشته‏ ها و مجروحین داشته است.

روستاییان که در شرایط زیر خط فقر قرار دارند و به شدت آسیب‏پذیر هستند، با توجه به مطابقت نداشتن درآمد آن‏ها با مخارج زندگی، به سختی گذران امور زندگی دارند که در چنین شرایطی توجهی به ساختمان محل زندگی خود نمی‏کنند. بهتر است بگوییم قدرت و توان استحکام سازی خانه‏های خشتی و گلی خود را ندارند.

در این شرایط شاهد کارشکنی‏های گوناگون از مسئولین هستیم، برای نمونه می‏توان به کارشکنی در دادن وام به حسین ناحدی ساکن روستای دیغدغان که زلزله باعث کشته شدن دو فرزند وی به نام‏های مهدی ائلمان و همین طور همسرش شده است.

عمق فاجعه را زمانی بهتر درک خواهیم کرد که بدانیم اکثر روستاهای آذربایجان خانه‏های سست و ناامنی در برابر زلزله دارند، برای نمونه در استان آذربایحان شرقی بنا به گفته مدیرکل بنیاد مسکن و شهرسازی آذربایجان شرقی آقای قربان محمدی در مرداد ماه سال گذشته در مورد خانه های سست روستایی گفته بود:

«۶۰ درصد از واحد‏های مسکونی آذربایجان شرقی نیاز به بازسازی دارند.»

 در کنار آمارهای پیش‏رو با توجه به زلزله‏خیز بودن آذربایجان شروع پروژه‏هایی برای استحکام همین خانه‏های سست، حیاتی و ضروری به نظر می‏رسد. حال باید علت این چشم‏پوشی و عدم اجرای کارهای عملی در جهت بازسازی را از مسئولین جویا باشیم.

خاطرنشان می شود طبق قانون (اصل۳۱ قانون اساسی) تهیه مسکن بر عهده دولت می‏باشد و دولت موظف است با رعایت اولویت برای آنها که نیازمندتر هستند به خصوص روستاییان و کارگران، زمینه اجرای این اصل را فراهم کند.

 -        وضعیت جاده ها:

آنچه در همان روزهای اولیه نمود پیدا کرد، وضعیت بحرانی جاده‏های ارتباطی بود. در مواقع کمک رسانی به روستاهای دوردست، به راه های خاکی برخورد می‏کردیم که عبور از آنها در شرایط عادی هم به سختی انجام می گرفت. تنها یک جاده باریک و آسیب دیده، شهر تبریز را به شهرستان اهر و ورزقان متصل می کرد. همین جاده که در روزهای تعطیل ظرفیت انتقال مسافران و ماشین های تردد کننده را ندارد و از لحاظ تصادف نیز آمار بسیار بالایی را داراست، که این جاده را می توان طویل ترین تابوت نامید.

تعریض این جاده با عنوان بزرگراه اهر-تبریز از چندین سال پیش آغاز شده است، ولی امروزه پیشرفت چشمگیری را شاهد نبوده ایم، به طوری که فاز ۳ طرح به طول ۴۵ کیلومتر هنوز به پیمانکار واگذار نشده است. این جاده باریک و آسیب‏پذیر یکی از عوامل مهم تشدیدکننده بحران در زلزله قاراداغ بود.

وضعیت جاده‏های آذربایجان اکثرا در وضعیت خوبی قرار ندارند، علی‏الخصوص بعضی از روستاها فاقد جاده ارتباطی هستند که کمک‏ رسانی در مواقع بحرانی را در این مناطق با مشکل روبرو خواهد کرد.

بنابر این تعریض و حتی در مواردی احداث جاده در آذربایجان از اهمیت بیشتری برخوردار می‏باشد.

 -        وضعیت مراکز درمانی و بیمارستان:

در مواقع بحرانی، مراکز بهداشت و درمانی، علی‏الخصوص بیمارستان‏ها از اهمیت ویژه‏ای برخوردار هستند که در اکثر مواقع تامین کننده آرامش آسیب‏دیدگان می باشد.

در زلزله قاراداغ آنچه مشاهده نمودیم، نبود بیمارستان در ورزقان، ریزش بیمارستان نیمه کاره هریس و نیز آسیب جدی بخش‏هایی در بیمارستان اهر بودیم.

بیمارستان اهر به عنوان تنها بیمارستان منطقه در آن شرایط دچار آسیب‏های شدید در اجزای غیر سازه ای، تجهیزات و در بخش‏هایی مانند زنان و جراحی بودیم و آسیب در طبقه دوم به مراتب بیش‏تر از طبقه اول بوده است به طوری که در همان ساعات اولیه زلزله قسمت‏هایی از بیمارستان این شهر تخلیه شده و در حیاط بیمارستان به مداوای مصدومین می‏پرداختند و همین امر برای مصدومین و همراهان آسیب‏های روحی و روانی به دنبال داشته است و تا به امروز جواب های قانع کننده ای از مسئولین مربوطه شاهد نبوده ایم.

همین نبود مراکز بهداشتی و دور بودن بیمارستان باعث افزایش آمار کشته‏ها و حتی وخیم شدن حال مصدومین شده بود و با توجه به اهمیت موضوع عملکرد لرزه ای مطلوب ساختمان مجموعه‏های بهداشتی و درمانی به ویژه برای زمان‏های بحرانی باید مورد توجه قرار‏گیرد.

میزان رضایتمندی زلزله زدگان از مردم و دولت:

براساس آمار میدانی بدست آمده از پژوهش گروه اجتماعی نقش کلیک و پخش پرسشنامه در ۲۲ روستا در مکان‏های مختلف زلزله زده اهالی بصورت عمومی از کمک‏رسانی دولت ناراضی بودند، مهمترین نکته در خصوص امدادرسانی به روستاهای دور افتاده در قیاس با روستاهای نزدیک به جاده‏های اصلی است که اختلاف فاحشی را نشان می‏دهد.آمار نشان می‏دهد که ۶۸درصد از پاسخ‏گویان رضایت کم و خیلی کم از خدمات دولت داشتند و ۱۱٫۱ درصد رضایت متوسط و تنها ۲۱درصد رضایت زیاد و خیلی زیاد داشتند. بیش از ۸۸ درصد زلزله‏زدگان از کمک‏های مردمی در ساعات اولیه پس از وقوع زلزله رضایت زیاد و خیلی زیاد داشتند. این یافته ها نشان می‏دهد تشکل‏ های مردمی و نیروهای خودجوش توانسته اند رضایت زلزله‏زدگان را جلب نمایند در صورتی که دولت حتی نتوانست رضایت نسبی را جلب کند.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

 نتیجه گیری:

زلزله قاراداغ با همه نکات ریز و درشت، در حالت کلی با توجه به پتانسیل‏های بالقوه موجود نشان از وجود تبعض‏های اجتماعی و اقتصادی دارد. از نبود زیرساخت‏ها گرفته تا خانه‏های سست خشت و گلی و همچنین نبود راه ارتباطی مناسب، نشان از تبعیض و فقر اقتصادی دارد. آنچه مسلم است قاراداغ و مسائل موجود نباید به سادگی به فراموشی سپرده شوند.

با گذشت بیش از یکسال از رخت بر‏بستن ستاد‏های معین بازسازی، تشکیل کارگروه‏هایی برای بررسی نحوه­ی بازسازی و هماهنگی برای اتمام بازسازی ضروری به نظر می رسد، ولی تا به امروز خبری از چنین اقدامی به چشم نمی‏خورد به طوری که اصلا اراده‏ای هم برای اتمام بازسازی و رفع مشکلات زلزله‏زدگان قاراداغ وجود ندارد.

فعالین مدنی آذربایجان با توجه به نکاتی که باعث تشدید بحران در منطقه قاراداغ در هنگام زلزله شده است و مشابهت اکثر مناطق روستایی آذربایجان، از نبود راه ارتباطی مناسب گرفته تا نبود استحکام لازم منازل بخصوص در روستاها، اطلاع رسانی در این موارد را باید در حیطه وظایف خود بگنجانند.

-          مشکلات زیر ساختی که مشکل اکثر مناطق آذربایجان می‏باشد باید حل شود و رساندن مشکلات به گوش مسئولین امر ضروری می باشد.

-          ملت آذربایجان که در زلزله قاراداغ نشان دادند در مواقع بحرانی همیشه پشتوانه هم هستند و آمارهای میدانی رضایت‏مندی زلزله‏زدگان از ‏کمک‏های مردمی را در کنار نارضایتی کامل از خدمات و کمک‏های دولت نشان می دهند، در مواقع بحرانی سازماندهی کمک‏های مردمی توسط فعالان مدنی ضروری به نظر می رسد.

-          با توجه به بایکوت خبری رسانه‏های داخل در روزهای اولیه زلزله و تناقض‏های فراوان مسئولین امر، لزوم اطلاع رسانی دقیق درباره منطقه بحران در زمان بحرانی توسط فعالین و نهدهای مردمی ضروری می باشد.