اویان نیوز-ون آچیقلاماسی: آشاغیداکی متن آذربایجانین آدلیم یازاری پروفسور محمد تقی زهتابی نین، “میر جعفر پیشه وری”نین ایرانین باشقا میلتلری ایله علاقه لر حاقیندا دوشونجه‌لری و ائتدیکلری حاقیندادیر؛ بو متن، پروفسور زهتابی ایله موصاحیبه‌نین متنلشدیریلمیشیدیر.
پروفسور دوقتور زهتابی ایله موصاحیبه‌نین ویدئوسو: http://youtu.be/bxkcb29nh80
پروفئسور “محمدتقی زهتابی”نین دانیشیق‌لاریندان:
آذربایجان میللی حکومت دؤنه‌مینده کوردلر و باشقا ایران میللت‌لر ایله مناسبت‌لر
ایران میللت‌لری ایله مناسبت‌لرده “میرجعفر پیشه‌وری”نین باخیشی ایله ایش‌لری، هابئله “محمدتقی زهتابی”نین فیکیری
بوگون بیزیم وطنیمیز ایران، مختلف میللت‌لردن تشکیل تاپیر. بو بوگوندن دئییل بئله، تقریبن هئچ اولماسا ۳۰۰۰ ایل بوندان قاباقدان آزی، بو وضعیت داوام ائدیر.
بیزیم فیرقه زامانیندا، فیرقه‌نین رهبری –پیشه‌وری- بو مسئله‌نی چوخ یاخشی بیلیردی و بو باره‌ده چوخ دقته لایق فیکیرلری واری ایدی. او بو فیکیرده ایدی کی آذربایجان، بیزیم آذربایجان، جنوبی آذربایجان، غرب طرفی، داغ‌لاری، زاگرس داغ‌لاریندا فیلان‌لاریندا، کورد قارداش‌لاریمیز یاشاییرلار، بیز اونلارلا اقتصادی جهتدن و بیر سیرا باشقا جهت‌لردن قونشویوق. عینی زاماندا پیشه‌وری بونو بیلیردی کی، اگر کوردلریله و باشقا ایران میللت‌لری ایله، بیز قارداش کیمی دوست اولساق، ال بیر اولوب، ایشله‌سک، هم اونلار هم بیز، مقصده چاتاجاغیق. اگر چنانچه بو دوستلوغو یاراتماغا فیکیر وئرمه‌سک، دوشمن، شوونیسم بیزی بیر-بیریمیزین جانیمیزا سالسا، نه اونلار نه بیز، هئچ بیریمیز حقه مالک اولمایاجاغیق.
بو باره‌ده فیرقه زامانیندا گؤردوک‌لریمی سیزین اوچون قیسا شکیلده دئیه‌رم.
۱۳۲۵-جی ایلین (۱۹۴۶) خردادین سون‌لاری ایدی. آذربایجان دئموکرات جوان‌لار تشکیلاتی‌نین بیرینجی قورولتایی تشکیل تاپمالی ایدی، تیرین ۱۵-نده. بونا حاضیرلیق اوچون مختلف یئرلرده ولایتی-ایالتی کنفرانس‌لار تشکیل تاپیب و هم یئرلی کمیته‌لر سئچیلمه‌لی ایدی، همده کنگره اوچون نماینده‌لر سئچیلمه‌لی ایدی. مختلف یئرلره، هر یئره گئتمیشدیلر. زنگاندان توتوب تا اردبیل و … . ضمناً منه ده ماموریت وئرمیشدیلر غربی آذربایجاندا نقده، اورمو، سالماس، خوی و ماکی طرف‌لرینه گئتمیشدیم. اونلاردا بو کنفرانس‌لاری آپاریردیم. بو کنفرانس‌لاری آپاردیغیم گون‌لرده کی اوردا واریدیم، دوست‌لارین ائوینده قالیردیم؛ ائشیتدیم، باخیب گؤردوم کی کوردلر گلیبلر بو شهرلرده یعنی ماکی، خوی، سالماس، اورمو، نقده‌ده کورد دئموکرات حزبی‌نین شعبه‌سین قوروبلار. شوبهه‌سیز کی مندن قاباق یئرلی کمیته‌لریمیزین مسئول‌لاری-صدرلری بو حادثه‌دن خبر وئرمیشدیلر مرکزه. من ده گؤردوک‌لریمی تبریزه قاییداندان سونرا یازیب، آقای پیشه‌وری‌‌یه حضوراً تقدیم ائله‌دیم و شفاهی شکیلده و قیسا شکیلده ده دئدیم.
داها منیم بوندان باشقا، بیر شئی[دن] خبریم اولمادی. آما تقریبن ۲-۳ هفته کئچندن سونرا، بیر زامان گؤردوم کی آقای “پیشه‌وری”نین دعوتی اساسیندا “قاضی محمد” مهاباد (مهاباد-ماراغا) طرفیندن گلیر تبریزه. بونون گلمه‌گینی بیز استقبال ائله‌دیک. جوان‌لار تشکیلاتی (هم جوان‌لار، هم اوشاق‌لار تشکیلاتی) آدیندا یولون ایکی طرفینده جوان‌لارلا اوشاق‌لار دوزولموشدولر، تبریزدن سردری‌یه قدر. هامی‌سی پرچمله، گول‌له، قاضی محمدی استقبال ائلیییردیلر. و قشنگ سرودلار- نغمه‌لر اوخویوردولار. هئچ یادیمدان چیخماز، بونلار ماشیندان گلدیکده، بیز ده ماشینلا اونلاردان بیراز کنار شکیلده اونلارین یانی ایله باهم گلیردیک. ۲-۳ یئرده قاضی محمد او ماشینینی ساخلاتدیریب، گؤزلری شنلیکدن آغلادی، گؤزلرین سیلدی و اوشاق‌لارا گول وئردی. اندی، اوشاق‌لاری معرفی ائله‌دیلر، اونلاردان تشویق-ترغیب ائله‌دی. بالاخره بو وضعیتله او تبریزه گلدی.
تبریزده نه کیمی صحبت‌لر اولدو، منیم اوندان اطلاعیم اولمادی. من او مقامدا دئییلدیم کی اونلاری بیلم. اونلار بؤیوک رهبریتین ایچینده اولان مسئله‌لر ایدی. اما او تاریخدن سونرا غربی آذربایجاندا یعنی ماکیدا، خویدا، سالماسدا، اورمودا، داها کوردلر دئموکرات فرقه‌سی‌نین شعبه‌سی‌نین یاراتماغین ییغیشدیردیلار. بو بیر مسئله.
بونون دا علتی وار ایدی. علتی بو ایدی کی پیشه‌وری لاپ بیزم حرکتیمیزین اولیندن یعنی فیرقه حرکاتی‌نین اولیندن، بونا اینانیردی، بیلیردی کی اگر چنانچه شوونیزمین مقابلینده یگانه آذربایجان آیاغا قالخسا، مساله چتین اولاجاق. چونکی ایستر مشروطه، ایستر ایسه باشقا حرکت‌لری، نه اینکه اکثرا بلکه هامی‌سی‌نی؛ شوونیزم او بیری ایران میللت‌لری‌نین جوان قوه‌سین توپلویوب، گتیریب، آذربایجاندا بوغموشدو. بونوندا نتیجه‌سینده پیشه‌وری‌نین فیکیری بوندان عبارت ایدی کی حرکت مئیدانا گلدیکده، ایمکان قدر، بو قارداش خلق‌لرین هامی‌سی ایله دوست اولماق، یاخینلاشماق، اونلاری دعوت ائله‌ییب گتیرمک. تا اینکه شوونیسم اونلاردان استفاده ائتمه‌سین.
۲۱ آذر حادثه‌سینده، انقلاب غلبه چالدی. بوگوندن تقریبن ۲۰ گون سونرا، دی‌یین ۱۰-وندا مهاباددا، حکومت کوردلرین الینه کئچیردی. چتینلیگه دوشموشدولر. ۵-۱۰ بؤیوک ماشین، ایچی دولو فدایی ایله سلاحلی شکیلده، تبریزدن یولا سالدیق، گئتدی مهابادا. اونلار گئتدیلر. دی‌یین ۱۱-نده (دقیق یادیمدا دئییل) اورداکی ارتشی تصویب ائله‌دیلر. حکومتی آلدیلار وئردیلر قاضی محمد گیلین الینه (و اونون قارداشی و باشقا دوست‌لاری). یعنی کورد قارداش‌لاریمیزین دئموکرات حزبی و میللی حکومت یاراتماغیندا آذربایجانلی‌لار اؤز رهبرلری‌نین گؤسته‌ریشی ایله اونلارا یاخیندان قارداشلیق الی اوزاتدیلار. و بوگون سیز مهابادا گئتسز، قوجالاردان خبر آلساز کی دئموکرات افسرلری‌نین قبیری هاردادیر، ۱۲ قبیری سیزه گؤسته‌ررلر. بونلار او افسرلردیلر کی اوردا اونلارین ارتشی‌نین یارانیب، تشکیل تاپماغیندا فعالیت ائلیییردیلر کی ارتش تهراندان گلدی، اونلار دستگیر اولوب، اوردا اعدام اولوب، اوردا باسدیریلیبلار.
چوخ یاخشی یادیمدادیر کی فیرقه‌نین تقریبن بیر ایلی‌نین سونونا ۴-۵ آی قالیردی، نماینده‌لری یولا سالیردیق تهرانا. بو نماینده‌لر: پیشه‌وری ایدی و پیشه‌وری ایله باهم بیر-ایکی نفر وار ایدی، گئدیردیلر. رحمتلیک “فریدون ابراهیمی”، کیم، کیم، کیم، … . بیز بونلاری بوگونکو تبریزین گولوستان باغی‌نین غرب طرفینده کی بوشلوقدا (ایندی خییاوان-بینا وار) یولا سالیردیق. ماشین اوستونه مینمیشدیلر، طیاره مئیدانینا گئدیردیلر، گئتسینلر تهرانا. ماشین اوستونده پیشه‌وری وسطده دایانمیشدی، ساغ یانیندا قاضی محمد، سول یانیندا “حاج میرزاعلی شبستری” دایانمیشدی. بیز ده تماشاچی کیمی، جوان‌لار دا او جمله‌دن، بونلاری یولا سالیردیق. گؤروردوک نه دئییردیلر. یاخین ایدیق. پیشه‌وری بیر الین قویدو قاضی محمدین چیگنینه، بیر الین قویدو شبستری‌نین چیگنینه، دئدی کی بیز گئدیریک تهرانا. بورانین ایشینی تاپشیریریق بو ایکی نفره. سیز بونلاردان هر نه ایسته‌سز، گؤزلویون. سونرا الین ووردو قاضی محمدین چیگنینه دئدی کی باخمایین بونا کی باشینا عمامه قویوبدور، بو قاضی محمددیر. بو اونلاردان دئییل. بو ان فعال، ان شعورلو، درین اینسان‌لاردان، قارداش‌لاریمیزدان بیریسیدیر. البته بو سؤزدن سونرا، اونلار حرکت ائدیب گئتدیلر طیاره میدانینا. و سونرا گئتدیلر تهرانا. ایش بوراسیندادیرکی پیشه‌وری‌نین کورد قارداش‌لاریمیزا اولان مناسبتی، برخوردی بئله ایدی.
سونرا پیشه‌وری قشقایی‌لری ایله چوخ یاخینلیغی وار ایدی. قصر قاجار زندانیندان او، “صولت‌الدوله” و اونون اوغلو “ناصرخان” ایله یاخین ایدی. صولت‌الدوله‌نی رضاشاه زامانیندا قصر قاجاردا ایگنه ووروب، اؤلدوردولر. اونون اوغلو ناصرخان پیشه‌وری ایله یاخین دوست ایدی. پیشه‌وری خاطره‌لرینده ناصرخانی یازیر کی چوخ فعال، چوخ عاغیللی آدام دیر. اوخوساز گؤره‌جکسیز. بونون فیکیری بوردایدی کی گیزلی شکیلده آدام‌لار گؤندرمیشدی کی اونلار قاشقایی‌لر ایله صحبته کئچسین، دانیشیغا گیرسین. مبادا صاباح‌لاری لازیم گلنده کی دؤولت ارتش گؤندرسین، اونلار ارتشه قوشولسونلار. بلکه عکسینه اگر چنانچه دؤولت ارتش گؤندرمک ایسته‌سه، اونلار بیر بالاجا حرکت ائله‌سه‌لر دؤولتین ارتشی‌نین بؤیوک قسمتی متوجه اولار اورا. هامی‌سی آذربایجانا متوجه اولماز. بو پیشه‌وری‌نین کوردلره، قاشقایی‌لره اولان برخوردی، مناسبتی ایدی.
من یقین بیلیردیم کی اونون لاپ ساده مترقی فارس قارداش‌لاریمیزلا مناسبتی بئله ایدی. عرض ائله‌ییم عرب‌لره، بلوچ‌لارا، گیلک‌لره مناسبتی بئله ایدی. نهضت جنگل ده، “میرزا کوچک خان” ایله ان یاخین دوست ایدی بو آدام. میرزا کوچک خانین زامانیندا تشکیل تاپمیش دؤولتین داخلی وزیری پیشه‌وری ایدی. دوزدو حکومت تشکیل تاپمادی، داغیلدی. ولی بو ایدی داخلی وزیری.
ایندی بو سؤزو دئمکدن مقصدیم بو ایدی کی پیشه‌وری بوتون ایران میللت‌لرین هامی‌سین قارداش کیمی سئویب، اونلارلا آذربایجان خلقی‌نین بیرلیگی، قارداشلیغی‌نی تعقیب ائله‌ییردی، و بو فیکیرده ایدی کی نهضت-حرکت اولدوقدا گرک بونلار هامی‌سی بیر-بیریله ال-اله وئرسینلر تا اینکه بونلارین نهضت زامانی ارتجاع، شوونیسم بو میللت‌لردن استفاده ائله‌ییب، بونلاری بیر-بیری‌نین جانینا سالماسین.
منیم فیکریمجه، پیشه‌وری چوخ دوزگون دوشونوبدو. ایندی من یقین بیلیرم کی بئله فرض ائله‌یک اگر چنانچه بیز بوردا یا ایراندا فرض ائلییک، ائلییه بیلسک کورد قارداش‌لاریمیزلا، بلوچ‌لارلا، عرب‌لرله ، گیلک‌لرله، تورکمن‌لرله یاخین اولساق، قارداش اولساق، بو بیزیم گله‌جکده‌کی ایش‌لریمیزین موفقیتینه ان بؤیوک ضامن‌لردن بیریسیدیر.
بو عمومیتله بیزیم فرقه‌نین کوردلره و باشقا ایران میللت‌لره اولان برخوردو و علاقه‌سی ایدی. ایندی بیلمیرم منیم دئدیگیم سیزی قانع ائله‌دی یا یوخ؟
بو یازیدا بیر یوروم یازیلیب
بهمن ۵, ۱۳۹۲ | ۹:۵۷ ق.ظ
کاش بیر نفر تاپلا بؤ موضاحبه نی ترجمه ائلیه. والله بئش وقت نامازدان واجبدی