اویان نیوز:
همت شهبازی
«آغالار قوت»-ون «تورکییه‌جه» آنلاییشی باشلیقدا سیرا یازیسینی اوخودوم. قوزئیلی-گونئیلی آغالارین یازیلارینین اوخوجوسو چوخ اولدوغو قدر بوراخدیغی ائتکی ده گئنیش‌دیر. یازیدان منجه ایکی مثبت-منفی نتیجه چیخارماق اولار. بیرینجی بودور کی، ان آزیندان گونئیده گئدن دیل دییشیک‌لییی، دیل یئنی‌لشمه گئدیشی لنگیمه‌یه طرف گئده بیلر. قوزئیده دیل یئنی‌لیکلریندن الینی اوزه‌‌رک تورکیه‌ده یارانان یئنی‌لیکلری اؤز ایچینده سال-چیخ ائد‌ن گونئی بو یازی ایله ایکی یول آیریجیندا قالاجاغی آچیق-آیدین گؤرونور.
ایکینجیسی بودور کی، دیلین آغالار بی دئمیشکن «نئجه گلدی» «یارادیلسین» گئدیشاتی‌نین قاباغی آلینما احتیمالی وار.
آغالارین هیرسلی یازیسیندا بیر چوخ حقیقتلر وار. اؤزل‌لیکله اونون بو سؤزو تام شوبهه ائتمه‌دن یئرلی-یئرینده‌دیر: «اوسته‌لیک، (تورکیه‌ده) تورک دیللری عائله‌سی ایچینده تک‌له‌نیبلر، بیزدن باشقا هئچ کیمی باشا دوشمورلر. آنجاق بو یانلیشلارینی آرادان قالدیرماق اوچون، چوخ پیس مؤقع توتوبلار: «سیز بیزیم سؤزلریمیزی اؤیره‌نین، دده قورقودون، م. کاشغری-نین سؤزلرینی ایشلتسه‌نیز بئله، او سؤزلری بیزیم وئردییمیز معنالاردا ایشله‌دین، بیز سیزی باشا دوشمه‌سک ده اولار، سیز بیزی باشا دوشون، سونرا دا سیز بیزیم دیلیمیزده دانیشین. اورتاق تورکجه ده بیزیم تورکییه‌جه‌میز اولسون”.
آغالارین یازیسی‌نین بیر چوخ بؤلومو ایله ده راضیلاشماق اولمور.
عمومیتله ف. د. سوسورا قدر دیل مسئله‌سینده گرامئرچیلرین دئدیکلری هر شئیدن اؤن سیرادا دورور. سوسورلا دیلچی‌لیک یاراندیقدان سونرا، دیلین سرت قایدا-قانونلاری یوموشالاراق دوشونجه‌لر ده گرامئرچیلرله دیلچی‌لر آراسیندا پارچالاناراق فرقلندی. آغالارین ایندییه‌دک یازدیغی و یاخود ترجومه ائتدییی یازیلاریندا عمومیتله ایکینجی آخیمی قاباریق شکیلده گؤرموشدوم. دئمه‌ییم بودور کی، آغالاردان داها چوخ دیله فلسفه و دیل فلسفه‌سی و یئنی نظریه‌چی‌لیک باخیمیندان یاناشماسینی گؤزله‌ییردیک.
دیلچی‌لیک بوجاغیندان مسئله‌یه یاناشدیقدا، یارانان هر بیر کلمه‌نین اوزرینده بیر نؤع راضیلاشما اولدوغونو گؤروروک. داها دوغروسو، آغالار بی سوسور‌دان اؤنجه‌کی دوشونجه‌نی دوغرولتماق قصدینده‌دیر. ۱۹.جو یوز ایللییه قدر دیلی، اشیا و آنلاییشلارلا اویغون گلدییی اوچون نورمال سانیردیلار. یعنی دیلده بونلارین هر بویوتو اوچون اویغون بیر کلمه‌نین اولدوغونو وورغولاییردیلار. اونلاردان قیراغا چیخماق ایسه بؤیوک سوچ ساییلیردی. عینی ایله آغالارین بو یازیسیندا یوروتدویو دوشونجه کیمی. سوسور ایسه بو دوشونجه‌نین علیهینه اولدو؛ و دیلین ایچینده یارانان کلمه‌لری بیر نؤع راضیلاشما آدلاندیردی. بو راضیلاشما ایسته‌نیلن آندا پوزولا بیلر، دییشیله بیلر، گلیشدیریله بیلردی. یعنی اونون نظرینده مثلاً آغالار دئمیشکن «توالئت» سؤزو باشقا دیللرده مومکوندور باشقا باشقا سؤزلرله (ائله بئله‌دیر ده) ایشارتله‌نیردی. بو زامان، یعنی راضیلاشما نتیجه‌سینده «اوچاق» کلمه‌سینه «توالئت» ده دئمک اولاردی.
دئمه‌ییم بودور کی، هئچ دیلده عمومیتله سینونیم کلمه‌لر یوخدور. سینونیملری راضیلاشما نتیجه‌سینده بیر-بیرینه یاخینلاشدیریریق. چوخ ساده بیر اؤرنک دئییرم. سیز دوستونوزو ائوه دعوت ائتدیکده و هئچ چتین‌لیک چکمه‌دن اونا دئییرسینیز کی: «بویور ائوه!». ایندی سوروشورام «بویور سؤزونو «توالئته بویور» کیمی ده ایستیفاده ائتمک اولارمی؟ یعنی بونو دوستونوز توالئته کئچمک اوچون ده ایستیفاده ائده بیلرمیسینیز؟ گؤروندویو کیمی بیر کلمه موختلیف مقاملاردا یئرلشدیکده هئچ زامان بیر معنا داشیمیر. یئکه، بؤیوک و نهنگ سؤزلری سینونیم کیمی‌دیر. آنجاق جمله قورولوشوندا سینونیم اولا بیلمیرلر. بویجا بؤیوک اولانا «یئکه، زیرپی» دئمک اولور. آنجاق بو آدامی دوهالی، ذکالی و یاخود معنوی بیر آدام اولماسی اوچون «زیرپی‌دیر» دئمک اولماز.
آغالار بَیین مئتودوندان ایستیفاده ائده‌‌رک بیر سیرا سؤزلری اونون طرفیندن یانلیش یوزولدوغونو دا گؤروروک. مثلاً «سون اوج» سؤزونده بئله فیکیر ایره‌‌لی سورور کی بو سؤز عربجه‌ده «آخیر» سؤزوندن یاخا قورتارماق اوچون یارانمیش‌دیر. بئله دئییل. تورکیه‌ده (بیزده ده ائله) «آخیر» کلمه‌سینین قارشی‌لیغی سون اوج یوخ، سون سؤزودور. دقتینیزه یئتیرمه‌لییه‌م کی عربجه‌ده «آخیر» سؤزونون معناسی «سون اوج» یوخ، «باشقا»دیر. بونو همی ده فارس قایناقلاریندا «به عبارت اُخری» یعنی بیزیم دیلده «باشقا سؤزله دئسک» عبارتینده ده آچیق-آیدین گؤروروک.
من بو کیمی ایشلرله ایشیم یوخدور. اونلارین کؤکو نه اولور اولسون، ایندی‌لیکده اونلارین آنلامی دییشیله‌رک باشقا جیهازدا ایستیفاده اولونور. مگر تکجه بیزیم دیلده کلمه‌لر کؤکونده اولان معنانی دییشیب‌دیرمی؟ بوتون دیللرده آنلام دییشمه پروسئسی گؤرونور.
منجه تمبل‌لیک اونلاری ایستیفاده ائتمکده دئییل. بو سینیخمیشلیق دا دئییل هئچ. تمبل‌لیک اؤزونه هئچ زحمت وئرمه‌دن اینگیلیس، روس، فارس، عرب و باشقا دیللرده ایستیفاده اولونان سؤزلری عینی ایله دیلیمیزده ایستیفاده ائتمکده‌دیر. دوغا، دوروم، سونوج کیمی سؤزلرین کؤکو (آغالارین یازیسیندان دا بئله چیخیر) بیزیم آنادیلیمزده ده واردیر. دوغا (دوغماق)، دوروم(دورماق)، و… آنجاق ایشلک دایره‌لری فرق ائدیر. بیرینین بویونو گؤسترمک اوچون کاشغری‌ده بئله‌دیر دئیه: دورومون ۱۵۰ سانتیمتردیر دئیه بیلمه‌ریک. طبیعی کی کاشغری زامانیندان ایندییه‌دک سؤزلر آنلامینی تزه‌لمیش‌دیر. و یاخود جغرافی باخیمیندا «غرب» جهتینی گؤسترمک اوچون «گون باتان- باتاری» دئیه بیلریک. آنجاق غرب اؤلکه‌لری آنلاییشینا نه دئیه‌جه‌ییک. گون باتار اؤلکه‌لری دئمک اولارمی؟
منجه بونلارین ایشلک یانلیش‌لیقلاری اونلارین یانلیش معنا دوغورماسیندادیر. یانلیش و یاخود ایکی معنالیق تؤره‌دن سؤزلری ایستیفاده ائتمکدن چکینمه‌لییک. اؤرنک اوچون: اؤزومو تاپدیم یئرینه «کندیمی تاپدیم» عبارتینی ایستیفاده ائتدیکده یانلیش‌لیق یاراناجاق‌دیر. ایلک باخیشدا «کندی» سؤزو جغرافی بیر یئر اولدوغو کیمی سئزیله‌جک‌دیر.
بیر سورغو کیمی سوروشماق ایستیرم. آغالار بَی فلسفه و یئنی نظریه‌لر آدامی‌دیر. گؤره‌سن بو نظریه‌لری اوخودوقدا اونلاردا ایشله‌نن یئنی آنلاییشلی سؤزلرین آنا دیلینده قارشی‌لیغینا فیکیرلشیب‌می؟ حتا یئنی فلسفه‌ده بیر چوخ سؤزلر کئچمیش آنلامیندا اولدوغو کیمی ایشلنمه‌ییر. بو سؤزلره یئنی آنلاییشلار یوکله‌میشلر. بس بو کیمی پروسه‌نین قارشیسیندا نه ائتمه‌سینی دوشونموشلرمی؟ بیر سؤزله قوزئیده‌کی تمبل‌چی‌لییی داوام ائتمه‌لی یوخسا تورکیه‌ده یارانان سؤزلردن یارارلانمالییق؟!
اگر یئنی سؤزلرین یئرینه یئنی بیر کؤکسوز سؤز یارادیریقسا بو اؤنملی‌دیر. چونکو دیلده دئدییم کیمی «راضیلاشما» بیرینجی شرط کیمی اؤنم داشییر. عینی حالدا تورکیه‌ده یارانان سؤزلرین هامیسی‌نین دا بیزده ایشلک دایره‌سی‌نین فرقلی اولماسینا رعایت ائتمه‌لییک. استروکتورالیزمه “یاپیسال‌جیلیک” دئییلیر تورکیه‌ده. بیزده ایسه یئرلی یاراشیقلی قارشی‌لیغی وار: “قورولوشچولوق”. قوزئیده راحات یولو اونون ائله اؤزونو ایستیفاده ائتمکده گؤرموشلر. بونلاری رعایت ائتدیکده تورکیه‌ده ایشله‌نن سؤزلرین هانسی ضرری وار بیزه؟ داها دوغروسو بیزه هانسی سینمیش‌لیق، و یاخود قول شعورو وئریر: دیلیمیزی یاد و باشا دوشونولمه‌ین روس، فارس، اینگیلیز، عرب … یوخسا ان آزیندان بیر قیسمی تورک کؤکلو اولان تورکیه‌ده یارانان سؤزلرمی؟
«آغالار قوت»ون یازیلارین:
دیلیمیزی عربجه و فارسجادان اصلا تورکییه‌جه ایله آریندیرماق اولماز — آغالار قوت
تورکییه‌جه تورکجه دئییل – آغالار قوت
آذربایجانلیلارین «تورکییه‌جه» دانیشماق و یازماق سئوگیسی — بیرینجی بؤلوم
