اویان نیوز :
تورکان اورمولو
گیریش
ائشیتلیک، بوتون گلیشمیش و دئموکراتیک توپلوملارین ان تانینمیش و واز کئچیلمز قاوراملاریندان بیریدیر. ائله کی، قارماشیق و سورونلو توپلوملاردا هر زامان اؤنجوللرین میللت‌لره وئردییی سؤزلرده و شوعارلاردا بو سؤزجویون دسته‌یی ایله حرکت ائتدیکلرینه شاهیدیک. ظولم، عدالتسیزلیک و اینسانی اینساندان اوستون توتماق کیمی فاسید عادتلرین بیر توپلومدا یئرلشدییی زامان، او توپلوم عوصیانا باشلار. بو زاماندا میللت‌لری قورتارماغا چالیشان قوووه‌لر هر شئیدن اؤنجه و بوتون تمل حاقلارین یانیندا ائشیتلیک سؤزجویونو ایشله‌دیب بو ائشیتلییین نئجه ساغلانماسی حاقیندا فیکیرلر و مئتودلار بلیرلرلر.
ائشیتلیک، فرقلی ساحه‌لرده سؤز قونوسو اولا بیلر. اؤرنک اوچون ایقتیصادی ائشیتلیک، کولتورل ائشیتلیک ویا سوسیال ائشیتلیک. بو کیمی ائشیتلیکلر گئنلده توپلومون بوتونونو نظره آلاراق موذاکیره قونوسو اولور. هر کسه اورتادا اولان پاستادان بلیرلی و یئترلی پای وئرمک سؤزو وئریلیر. ائشیتلیک قاورامی(مفهوم) توپلومدان توپلوما دَییشیر، میثال اوچون بیر اؤلکه‌ده هله ایلکل حاقلار قونوسوندا، مثلا آنا دیلی حاقیندا ائشیتلیک موباحیثه‌سی گئتدیگی زامان، بو کیمی سورونلاری آشمیش اولان و گلیشمیش باشقا بیر اؤلکه‌ده تام فرقلی قونولار ائشیتلیک قونوسو اولا بیلیر. ائشیتلیک قونوسونو داها گئنیش دارتیشمادان، بو یازینین اساس آماجی اولان اینسانلارین آراسیندا اولان ائشیتلیک بحثینه بو قیسا اؤن سؤزله کئچمک ایسته‌ییرم. چونکی، اؤزل و بللی آلانلاردا قونولارا کئچمه‌دن، اساس اولاراق بیر توپلومدا اینسانلارین، اینسان مقامیندا ائشیتلییی ساغلانمادیغی سورهجه او توپلومداکی دیگر آلانلاردا ساغلانان ائشیتلیکلر، او توپلومو ایدئال و اینسانا روحن حوضور وئرن بیر یولا گؤتوره بیلمه‌یه‌جکدیر. اینسان دئدییمیز، بو گون بوتون دونیادا جینسیت باخیمیندان طبیعی حاقلارا صاحیب اولان، اساس اولاراق ایکی تمل قروپا آیریلماقدادیر (ایستیثنالار خاریج): قادین و ائرکک. اینسانی توپلوملارین هر زامان یاریسی ائرککلردن و یاریسی ایسه قادینلاردان اولوشماقدادیر. یوخاریدا دا دئدیییمیز کیمی ائشیتلیک قونوسو بلیرلی ساحه‌لرده اینجلنمه‌دن اؤنجه، بو قونو اینسان ایلیشکیلرینین تملینده چؤزولمه‌لیدیر. عکس حالدا او توپلومون ایشیق و اوغور اوزو گؤرمه احتیمالی مومکون اولمایاجاقدیر. اینسانلیق تاریخینه باخدیغیمیز زامان اینسانین تمل ایکی جینسی اولان قادین و ائرکگین ائشیت دوروملاردا اولمادیغی آپ آیدیندیر. بو قونودا دیقت مرکزینه آلدیغیمیز تاریخین ایستیثنا دوروملاری و ایستیثنا توپلوملاری دیشیندا، دارتیشمانین بئله یئرسیز اولدوغو قدر آیدین بیر ائشیتسیزلیک دورومو اورتادادیر. ائرکک گوجو هر زامان قادینا حؤکوم سورموش، قادینی یؤنلتمه‌یه چالیشمیشدیر. دونیا ایره‌لیله‌ییب مودئرنلشدیکجه بو دورومو دَییشمه‌یه چالیشان و ائشیتلیک حاقلارینی طلب ائدن عوصیانلار و باش قالدیریلارا شاهید اولموشوق. تاریخ بو ترپَنیش‌لرین ۱۸- جی یوزایللیکدن اعتیبارن غربده باشلادیغینا شاهیددیر. بورادا دا، اؤلکه‌میز آذربایجاندا، ائشیتلیک قونوسونو قادین و ائرکک ائشیتلییی ساحه‌سینده اَله آلماق ایسته‌ییریک. قادینلاری اؤز حاقلارینی تانیماق و زوربا گوجلرین قاباغیندا دایانماقدا ائرککلرله موقاییسه‌ده ائشیتلیک آچیسیندان نه دورومدادیرلار؟ نه ائتمه‌لری گرکلیدیر؟ حاقلارییلا نئجه تانیش اولوب، اوغورلو بیر حیات و گله‌جک اوچون نئجه آددیم آتمالاری بیزه گؤره آرتیق گونوموزون اَن اؤنملی قونولارینداندیر. بو یازی اساس اولاراق ایکی بؤلومه آیریلیبدیر. بیرینجی بؤلومده قادین حرکتینین تاریخی گلیشیمی و اؤنمی سؤز قونوسو اولاجاقدیر. ایکینجی بؤلومده ایسه آذربایجان قادینلارینین تاریخی و گونجل دورومو اَله آلیناراق، نییه بو گون آذربایجاندا قادین حرکتینه ویا باشقا دئییمله فئمینیزمه گرک دویولدوغو دارتیشیلاجاقدیر.
۱٫ فئمینیزم ندیر؟
بورادا اولان اساس سورویا، یانی “بو گون آذربایجانا ندن فئمینیزم گرکلیدیر” بؤلومونه کئچمه‌دن اؤنجه فرقلی بیر باشلیق آلتیندا ایلک اؤنجه فئمینیزمین نه اولدوغو حاقیندا گئنل بیر آچیقلاما گرکلی گؤرونور. ندنسه بیر چوخ یئرده فئمینیزم سؤزجویو گلدییینده یانلیش بیلگی‌لر نتیجه‌سینده اؤن‌یارقیلامالارا و ندنسیز قورخولارا شاهید اولوروق! سانکی، فئمینیزمین آماجی قادینلاری ائرککلردن آییرماق یا دا اوستون توتماقدیر. بیر چوخ یئرده شاهید اولدوغوموز کیمی فئمینیزمدن دانیشیلدیغیندا اونو بیر ائرکک دوشمانلیغی کیمی آلقیلاییرلار. فئمینیزمی فایداسیز و گرکسیز بیر ایش کیمی گؤرن قادینلاریمیزین سایی‌سی دا آز دئییلدیر. فئمینیزمی دوغرو اینجله‌دیییمیزده، فئمینیزمی، ائرکک دوشمانلیغی دئییل، تام ترسینه ائرکک دوستلوغو اولدوغونو گؤروروک. عئینی زاماندا قادین دوستلوغو و بئله‌لیکله اینسانلیق دوستولوغو اولدوغونو دا. فئمینیزمده قورخمالی و چکینمه‌لی هئچ بیر شئی یوخدور. بیر چوخ یئرده فئمینیزمدن یا دا قادین حاقلاریندان دانیشیلدیغی زامان بو آخیمین سورونلاری چؤزمک یئرینه اؤزونون بیر سورون اولدوغونو ایدیعا ائدنلری ده گؤروروک. حالبوکی، فئمینیزم تئوریلرینی دوغرو آنلاماق و اونون آنا خطلرینی و ایدئاللارینی دوغرو تعقیب ائتمکله بو آخیمی تعقیب ائتمه‌یی و ایلکه‌لرینین حیاتیمیزدا اویقولاندیغی‌نین یاشامیمیزا گتیره بیله‌جه‌یی اوغور و ایشیغا شاهید اولاجاغیق. فئمینیزم سؤزجویونون اورتایا چیخیش تاریخی حاقیندا فرقلی گؤروشلر واردیر. بیر گؤروشه گؤره بو تئرمین ۱۸۷۲ ده فرانسادا قادین حاقلاری حرکتینی تانیملاماق اوچون اورتایا چیخیب. باشقا بیر گؤروشه گؤره ایسه فئمینیزم ۱۸-جی یوزایللیکده اینگیلتره‌ده دوغان جینسلرآراسی ائشیتلییی قادین حاقلارینین گئنیشله‌دیلمه‌سی ایله ساغلامایا چالیشان بیر توپلومسال حرکتدیر. فئمینیزم تئرمینی ایلک اولاراق ۱۸۹۰-لاردا، اؤزللیکله غربده قادینلارا سس حاقی‌نین تانینماسی و قادینلارا ائییتیم حاقی قازانیلماسیندان سونرا، فئمینیزم ایچینده‌کی قاموسال آلاندا ائرککلرله ائشیت حاقلارا صاحیب اولما هدفی ایله عاییله‌نین اؤزل آلانداکی دورومونو یاخشیلاشدیرماغی آماجلایان قادینلارین، ائرککلردن فرقلی‌لیک‌لرینین تانینماسی ایستکلری آراسیندا گؤرولن قالیجی قارغاشا داها دا بلیرگین فورمادا اورتایا چیخدی. گؤروندویو کیمی فئمینیزم آوروپا کؤکنلی بیر فیکیر جریانیدیر و بو اوزدن ده فئمینیزمین اورتایا چیخیش ندنلرینین بیری آوروپا تاریخی بویونجا قادینا یاپیلان حاقسیزلیقلار و ظولوم‌لردیر. فئمینیزمین اورتایا چیخیشی‌نین باشقا بیر سببی ایسه آیدینلانما چاغی فلسفه‌سی و بو فلسفه‌ده ده قادینین یئرینی آلا بیلمه‌مه‌سیدیر. تمل بو گیریشدن سونرا دئیه بیلریک کی، فئمینیزم تخمینن ۲ عصر یاریملیق بیر تاریخه صاحیبدیر. بو قونو دونیانین ان چوخ دارتیشیلان گوندم مادده‌لریندن بیرینی تشکیل ائدیر و هر زامان دایاندیغی اساس قونو، دونیانین یاریسینی تشکیل ائدن، بونا رغمن اینسانلیق تاریخی بویونجا سوسیال، ائکونومیک، دینی و سییاسال حیاتدان اوزاقدا توتولان، اوزاق توتولماسا بئله، ایستیثنالار دیشیندا دونیا تاریخینده آدلاریندان گئنلده سؤز ائدیلمه‌ین وارلیقلار اولاراق قادینلارین یانلیزجا ۲۵۰ ایله یاخیندیر اؤزلری حاقدا دانیشماقدا اولمالاری، قادینلیق عالمینین سوسیال گلیشیمی اوچون چوخ اوزون بیر سورج دئییلدیر. فئمینیزمدن نئت بیر تعریف اورتایا قویماق ایسترسک بئله دئیه بیلریک: فئمینیزم، جینسیتچی‌لیک، جینسیتچی سؤمورو و باسقی‌یا سون وئردیرمه‌یی آماجلایان بیر حرکتدیر. گیریشده گئنل ائشیتلیکدن دانیشدیق، آما فئمینیزمین اساس قایغی‌سی توپلومسال و نورمال حیاتداکی ائشیتلیکلرین یانیندا جینسیت ائشیتلی‌ییدیر. بیر چوخ اینسان جینسیتچی‌لییی آنلایا بیلمه‌ییر ویا آنلاییرسا بئله، بونو بیر سورون اولاراق اورتادا گؤرمور. بیر چوخ اینسان فئمینیزمین هر زامان و یانلیزجا ائرککلرله بللی آلانلاردا ائشیت اولماغی آماجلایان قادینلاردان عیبارت اولدوغونو دوشونمکده‌دیرلر. مثلا فئمینیزمه قارشی چیخان دوشونجه‌لرین بیر چوخونون منطیقینده، قادینلارین دا ائرککلر کیمی چالیشیب پارا قازانماقلاری ویا ائییتیم گؤرمه‌لری یئرلشیر. بیر حالدا کی، فئمینیزم منطیقی و آماجی بو قونولارین یانیندا داها درین و جیدی بیر سوسیال قونونو اله آلماقدادیر. بیر چوخ اینسان قونونو ذاتن آتااَرکیل مئدیا یولویلا اؤیرندییی اوچون فئمینیزم حاقیندا یانلیش یوروملاری منیمسه‌ییر. مثلا سؤز قونوسو اینسانلار قادین اؤزگورلشمه‌سینی، یانلیزجا کورتاژ ائتدیره بیلمه اؤزگورلویو، لئزبیین اولا بیلمه، تجاووز و ائو ایچی زوراکیلیغا قارشی چیخماق کیمی قونولارا اوداقلاندیغینی مئدیا سایه‌سینده اؤیره‌نیر و بونلارین یانیندا ائشیت اوجرت و ایش گوجو اولدوقدان سونرا دا فئمینیزمی گرکسیز بیر اولای کیمی آلقیلاماغا باشلاییر. فئمینیزم حاقیندا دئیه بیله‌جه‌ییمیز اَن اؤنملی قونولاردان بیری ایسه، بیر چوخ اینسانین یانلیش آنلادیغینا رغمن بو حرکتین صیرف قادینلاردان اولوشمادیغیدیر. ائرکک اولمانین بیر آیریجالیق اولدوغو دوشونجه‌سیندن سییریلمیش بیر ائرکک فئمینیست موجادیله‌ده دَیرلی بیر یولداشدیر و ائرکک اولدوغوندان دولایی فئمینیست موجادیله‌سینین بیر تهدیدی ویا دوشمانی ساییلماز. تام ترسی فئمینیست حرکت ایچینه سیزان و جینسیتچی دوشونجه یاخود داورانیشدان واز کئچمه‌ین بیر قادین بو موجادیله‌نین جیدی بیر تهدیدی ساییلیر. غرب اؤلکه‌لرینده فئمینیست حرکتی تانیتدیرماق اوچون قورولان بیلینج یوکسلتمه قروپلارینین ان گوجلو موداخیله‌سی، بوتون قادینلاردان اؤز ایچلرینده‌کی جینسیتچی‌لیکله، آتااَرکیل دوشونجه و ائیلم ایله قوردوقلاری ایتتیفاقلا اوزلشمه‌لرینی و فئمینیست ائیله‌مه باغلیلیقلارینی گؤزدن کئچیرمه‌لرینی طلب ائتمه‌لری اولموشدور. بو موداخیله بو گون ده گرکلیدیر. فئمینیست موجادیله‌یه داخیل اولماق اوچون ساده‌جه قادین اولماق یئترلی دئییلدیر. بلکه بو موجادیله‌نی سئچن هر کس اوچون آشیلماسی گرکن بیر مانعه‌دیر. اؤنجه اؤز ایچیمیزده‌کی دوشمنی اؤلدورمه‌میز گرکلیدیر. او دوشمنین آدی ایسه جینسیتچی‌لیکدیر. تهدید و دوشمن جینسیتچی دوشونجه و داورانیشدیر. قادینلار، اؤز ایچلرینده‌کی جینسیتچی‌لییی اَله آلیب اؤلدورمه‌دن فئمینیزمین بایراغینی داشیدیقلاری سورهجه، فئمینیزم حرکتین اوره‌یی خسته‌لنمه‌یه و یانلیش یوللارا گئتمه‌یه دوام ائده‌جکدیر. جینسیتچی‌لیک قونوسو ایسه باشلی باشینا چوخ قاپساملی و دارتیشمالی بیر قونودور. یانلیز بورادا قونونون نئتلشدیریلمه‌سی اوچون بسیط بیر تعریف اورتایا قویماق ایسترسک بئله دئیه بیلریک کی، جینسیتچی بیر دوشونجه‌ده یئرلشن اساس فیکیر قادینی ائرککدن آییریب بللی و تمامن فرقلی قونوملارا یئرلشدیرمکدن عیبارتدیر. بو دوشونجه‌ده ایسه ائرککلر داها گوجلو، هر حالدا قورویوجو، اَزیجی و اؤزللیکله سوسیال حیاتدا ائگه‌من بیر رولا صاحیبدیرلر. طبیعی، جینسیتچی دوشونجه و جینسیتچی‌لییین تعریفی ساده‌جه بوندان عیبارت دئییلدیر، آمما گئنل بیر آچیقلامادا تاریخ بویو بو داورانیشلارین حاکیم اولدوغونا شاهید اولموشوق و گونوموزده ده موجادیله‌لر سونوجو بلیرگین آیریجیلیقلارین گؤرونوشده و بیر چوخ اؤلکه‌ده قانونلاردا بئله دَییشدییینی گؤرسک جینسیتچی دوشونجه‌نین هله ده بوتون گوجو ایله دوام ائتمه‌سینه شاهید اولا بیلریک. بللی آلانلارین ساده‌جه ائرکک‌لره عایید اولماسی کیمی خوصوص‌لار ویا حتّی بللی یییه‌جک یا دا ایچه‌جکلرین ائرکک مالی اولدوغوندان توتوب حیاتین اَن درین قاتلارینا قدر جینسیتچی دوشونجه‌یه صاحیب اولان ائرکک ائگه‌من توپلوملاری گؤره بیلریک. طبیعیدیر کی، بو دوشونجه‌نین و ائگه‌منلی‌یین سونوجو اوزون سوره‌ده و دریندن درینه توپلومون یاریسینی یوخ، بلکه بوتونونو قادینلی ائرککلی خسته‌لییه و موتسوزلوغا سوروکله‌یه‌جکدیر.
۲٫ نییه بو گون آذربایجانا فئمینیزم گرکلیدیر؟
بو گون یاشادیغیمیز توپلومدا یعنی آذربایجاندا هم قوزئی آذربایجان و هم ایران سینیرلاری ایچه‌ریسینده یئرلشن گونئی آذربایجانین سوسیال دورومونو گؤز اؤنونه آلیب اینجله‌دیییمیز زامان، آرتیق چؤزولمه‌سی گرکلی اولان جیدی سورونلارلا اوزلشه بیلیریک. بو گون دونیا ایستاندار‌دلارینا گؤره هله گلیشمک حالیندا بیر اؤلکه اولان آذربایجان، چوخ دا اوزاقلارا گئتمه‌سک اَن آزی کئچمیش ایکی یوز ایل ایچریسینده بیر چوخ ایجتیماعی، سیاسی، ایقتیصادی و کولتورل زیانلارا معروض قالمیش بیر اؤلکه‌دیر. ائله بیر زیانلار کی بیر میلت اوچون، بونلاری گؤز آردی ائدیب گؤرمزدن گلمک مومکون دئییل. بو گون آذربایجان میللتی داها آلنی آچیق، اؤزگور و اینسانی بیر حیات یاشاماق اوچون، تاریخ بویو آلمیش اولدوغو بو ضربه‌لرین و بلکه ده غفلت‌لرین جوبرانی اوچون بوتون ساحه‌لرده اَلیندن گله‌نی ائتمه‌لیدیر. یازینین گیریشینده ده بلیرله‌دیییمیز کیمی ساغلیقلی بیر حیات و ساغلیقلی بیر توپلومون یارانماسی اوچون اساس شرطلردن بیری، او توپلومدا اینسانلار آراسیندا ائشیتلییین ساغلانماسیدیر. ائشیتلییین ساغلانماسی اوچون فرقلی مئتودلار و ایدئولوژیلر اساس آلیناراق، توپلوملاردا ایره‌لیله‌ییب و بو ایدئولوژیلرین ایلکلری یانلیلاری طرفیندن اویقولانمیشدیر. بو یازینین “فئمینیزم ندیر؟” بؤلومونده بو ایدئولوژی حاقیندا گئنل آچیقلامالاری اورتایا قویدوق. بو بؤلومده ایسه اساس آماجیمیز اؤز توپلوموموزو و سورونلارینی اورتایا قویوب فئمینیزمله توتوشدوراراق بو آخیمین بیزیم اوچون نییه گرکلی اولدوغونو آچیقلاماقدیر. بیر میللتین اؤزونو تانیییب، قورویوب، یاشاتماسی اوچون اساس سوروشدوغو سورو هر زامان “بیز کیمیک” سوروسو اولموشدور. بو سورونون جاوابی اوچون ده تانیدیغیمیز او اسکی بیلیم، تاریخه موراجیعت ائدیب اونون آغ- قارا صحیفه‌لرینی واراقلایاراق کیملیییینی اورتایا چیخارتمیشدیر. اونون حاقیندا دانیشیب پارلاق یؤنلری ایله اؤیونموشدور. آزبایجان تاریخی و گئننللیکله تورک تاریخی، پارلاق صحیفه‌لرله دولودور. ایمپراتورلوقلارین قورولدوغو، قیطعه‌لره حؤکوم سوردوکلری، قهرمانلیقلاری و فرقلی ساحه‌لرده اینسان و اینسانلیق اوچون ائتدیکلریمیزدن یئردن گؤیلره قدر دانیشیب اؤیونه بیلریک طبیعی. بیز تورک میللتی اولاراق، تاریخ بویو بوینو بوکوک بیر میللت کیمی تانینمادیق، آما هئچ بیر میللتین یئر کوره‌سی اوزرینده بوتون تاریخ صحیفه‌لری آلتین رنگینده یازیلمامیشدیر. بو بیزیم اوچون ده کئچرلیدیر. قونوموزلا بیر باشا علاقه‌لی اولاراق بو قونونو قادین سورونلاری باغلامیندا اله آلماق ایسته‌سک قادینلاریمیز حاقیندا تاریخی اؤیونج‌لریمیزدن چوخ دانیشیب، چوخ یازا بیلریک. بلکه ده دیگر میللت‌لرده تایی- بنزه‌ری اولمایان اؤرنکلر گتیره بیلریک. میثال اوچون دکتر گولارا یئنی‌سئی‌ین تورکلره فئمینیزم گرکلیدیرمی یازیسیندا بو کیمی اؤرنکلر گتیریلمیشدیر: “تاریخی گئرچکلری بیلمه‌میز اوچون اؤنجه تورک توپلومونو تاریخ بویو ایداره ائتمیش تورک تؤره‌سینی (یوز ایللردن بری عادت-عنعنه‌لرینی، اخلاق و داورانیشلارینی بلیرله‌ین یازیلمامیش یاسالار)، تورک یاشام فلسفه‌سینی خاطیرلامالی‌ییق. تورک اینانجی و تورک تؤره‌سی ان اسکی چاغلاردان گونوموزه‌ک قادینی قوتسال بیر وارلیق اولاراق هر زامان اوجالتمیشدیر. سماوی دین‌لرین هئچ بیرینده قادین دین آداملاری اولمادیغی حالدا تورکلرده توپلومو ایداره ائدن قادین قام-شامانلار اولموشدور (بونون اَن سون اؤرنه‌یی اویغور بؤلگه‌سینده بیر نئچه ایل اؤنجه تاپیلمیش چوخ اسکی قادین قام مومییاسیدیر). اورال بویوندا، سیبیرده ان اوجقار یئرلرده ساده گئییملی چوخ اسکی قادین-آنا هئیکللری واردیر. اسکی تورکلرین یاشام بیچیمی یاری کؤچری ائلات و اکینچیلیک اولدوغو اوچون قادینلار هر زامان آزاد و کیشیلرله ائشیت حوقوقا صاحیب اولموشلار. هئرودوت آسیا چؤللرینده یاشایان ایسکیت‌لردن اولان ایسادونلار حاقیندا بئله یازمیشدیر :`عادیل اینسانلار اولاراق تانینیرلار، قادینلاری کیشیلرینه ائشیتدیر، عئینی یئتکیلر(صلاحیتلر)صاحیبدیرلر.` آمازونلارلا ایسکیت‌لرین ائولنمه‌سیندن یارانان ودون چایینین او بیری ساحیلینده یاشایان سوروماتلارین قادینلاری دا اسکی عادتلرینی سوردورور، آت اوستونده اوولانیر، اَرلرییله بیرلیکده و یا اونلار اولمادان ساواشا گئدیر، کیشیلرله عئینی گئییمی گئیینیردیلر. جوغرافی و ایقتیصادی شراییطین اسکی تورک قادینلارینا سوندوغو آزادلیق و کیشیلرله ائشیتلیک اولاناقلاری یوزایللر بویونجا داوام ائتمیش، بعضی تورک بؤلگرینده چئشیدلی فاکتورلارین ائتکی‌سییله قادینلار اوچون قارانلیق دؤنملر یاشانمیش، بعضی بؤلگه‌لرده ایسه قادینلارین توپلوم ایچینده‌کی اؤزگورلویو، اؤزللیکله اویماقلاردا بو گونه قدر داوام ائتمیشدیر. اورتا عصرلرده تورک یوردلارینی گزیب گؤرموش اونلو عرب گزگینلری ایبن بطوطه، ابن فضلان وباشقالاری. تورک توپلولوقلاریندا قادینین آکتیو رولونو بیر عرب کیشی‌سینین چاشقینلیغی ایله ایزله‌میش،`تورک قادینلاری سارایدا و عاییله‌ده چوخ گوجلو و سایغیدیر قونومدادیرلار`جومله‌لری ایله تورک توپلومونون قادینا دویدوغو احتیرام قارشیسیندا حئیرت ائتمیشلر. او دؤنملرده تورک یوردلاریندا سارا خاتون، کئباج خاتون، سویون بیکه و اونلارجا باشقا اونلو تورک خاتونلاری دؤولت ایداره ائتمیش، صنعتده، ادبیاتدا فعال رول اوینامیشلار. تورک قادینلارینین توپلومدا بونجا سایغین، اوجا، مؤحترم اولدوغو بو دؤورده عرب کیشیلری قادینلارا کؤله گؤزویله باخیر، آوروپا کیشیلری ایسه قادینلارا `جادوگر` دئییب تونقاللاردا دیری-دیری یاندیریردیلار. فارس شاعیری فیردووسی `شاهنامه‌سی`نده قادینی نیفرتله ساچلاریندان توتوب یئرده سوروکله‌ییر،قادین اوچون `ایتدن ده پیسدیر` دئیه‌رک آشاغیلاییردی. نیظامی ایسه تورک کیشی‌سینین قادینا دویدوغو سایغی و احتیرامییلا `ایسکندرنامه`سینده چینه یوروش سیراسیندا تورک بؤلگه‌سیندن کئچرکن تورک خاقانینا `قادینلارینیز اوزونه یاشماق توتسون` گؤستریشی وئرن ایسکندره `گونشین اوزو اؤرتولمز` دئیه‌رک تورک ادبینی اؤیرتمیشدیر. بیر باشقا تورک شاعیری مؤولانا ایسه قادینی بسیطلشدیرمک ایسته‌ینلره قارشی چیخاراق او حاق نورودور،سئوگیلی دئییل، او یاراداندیر، یارادیلمیش دئییل` دئیه‌رک قادینی تانری سویییه‌سینه قالدیراراق اونو قوتسال بیر وارلیق اولاراق اوجالتمیشدیر. بؤیوک هون ایمپئراتورو آتیللانین ساراییندا بوتون اؤنملی ایشلر اونونلا گؤروشولمه‌دن اؤنجه خانیمییلا دانیشیلیردی. آوروپادا اینسان حاقیندان، قادین حاقیندان سس-سوراق اولمادیغی زامانلاردا تورک سارایلاریندا بَی‌لرله، بایانلار یان-یانا، چییین-چییینه قورولتای کئچیردیب، سس وئره‌رک خاقان سئچیردیلر. گؤیتورکلر اسکی تورک گلنه‌یینی سوردوره‌رک آناسی تورک اولمایانی خاقان سئچمزدیلر. اولوغ‌بَی ۱۵-جی یوزیلده سمرقندده تیکدیردییی بؤیوک مدرسه‌نین گیریش قاپیسینین اوستونه `قادین و کیشی بوتون موسلمانلارا علم اوخوماق فرضدیر` سؤزلرینی یازدیرمیشدی. بؤیوک تورک دؤولت آدامی موصطافا کئمال آتاتورک قادین اوچون `دونیادا گؤردویوم هر شئی قادینین اثریدیر` دئیه‌رک قادینی تورک کیشی‌سینین سایغی و سئوگیسییله اونورلاندیرمیش، اونو دونیانین ان عالی مقامینا گتیره‌رک قودسامیشدیر.” هه، تاریخیمیز گؤزل، آدینی چکه بیله‌جه‌ییمیز خاتینلاریمیزین دا سایی چوخدور. طبیعی بو تاریخی اؤیونج و تورک قادینلارینین تاریخ بویو سوسیال حیاتلارینین نئجه اولدوغونو آراشدیرماق دا بو گئنل دَیرلندیرمه‌لردن آیری، اؤز آلانیندا دقیقجه‌سینه اینجله‌نیب آراشدیریلمالیدیر. او باشقا قونو. آما کئچمیشیمیزده و تؤره‌میزده بئله، هر شئیین قادینلارین حیاتی باخیمیندان سورونسوز و گؤزل اولدوغونو وار سایساق دا، بونون گونوموز اوچون و بو چاغدا یاشادیغیمیز سورونلو و دردلی حیات اوچون نه ایشه یارادیغینی دوشونمه‌لی‌ییک! بو گون یاشادیغیمیز توپلومدا یعنی آذربایجاندا و اؤزللیکله ده سسی و سویو ایله اورالی اولدوغوم اوچون درین قاتلارینا قدر تانیدیغیم گونئی آذربایجاندا، قادین سورونو دئیه بیر گئرچکلیک اورتادادیر. ندنسه هر زامان بوتون قادینلارین ایستر ائییتیم گؤرموش و سوسیال حیاتدا آکتیو اولان قادینلار ویا یانلیزجا ائو قادینلارینین گئنل بیر دردی وار. او دا بو توپلومدا قادین اولاراق دونیایا گلمکلریدیر! بو شیکایت صینیف، ائییتیم، ایقتیصادی و کولتورل دوروم نظره آلینمادان گئنل اولاراق توپلومون بوتون قادینلارینین دیلینده‌دیر. طبیعی، اورکدن قادین اولدوقلاریندان دولایی ناراحات اولماسالار دا، یالنیز بعضی دوروملاردا بلکه بو اعتیراضین بویاسی، بویوتو و شیددتی فرقلی اولا! چاغداش حیات و دونیادا، اینسانلارین اؤزگورلوک اوچون ان چوخ دارتیشدیغی و اوداقلاندیغی بیر قونو وار: “اینسان حاقلاری”! اینسان حاقلاری ایسه صیرف قادینلارا عایید اولان قادین حاقلاری آدیندا اؤنملی بیر قولو وار. صیرف قادین و قادین حاقلاری ایله اوغراشان بیر ایدئولوژی ایسه بیلدیییمیز کیمی فئمینیزمدیر. من، شخصن قادین حاقلاری و اینسان حاقلاری ایله اوغراشان بیر قادین اولاراق، آذربایجان کیمی بو گون آتااَرکیل قایدالارین و ایلکه‌لرین حؤکوم سوردویو بیر یئرده، یعنی ائرکک جینسیتینین اوستونلویو و گوجو اؤن پلاندا اولوب قادینین ایکینجی و ضعیف بیر جینس کیمی گؤرولدویو نؤقطه‌ده فئمینیزمی و ایلکه‌لرینی اینجله‌دیکدن سونرا بو گون اونون اویقولانماسینی بو رذالتلردن قورتولماق اوچون اَن یاخین و ائتکیلی چیخیش یولو گؤرورم. گئنل کولتورو آتااَرکیل اولان آذربایجانین نییه بو گونه گلدییی اؤزو باشقا بیر سوسیولوژیک آلاندا دارتیشما قونوسودور. بو گون اورتادا اولان گئرچک دوروم بوندان عیبارتدیر. گله‌نکسل قوراللار و بلکه ده گله‌نک- گؤره‌نک حالینا گلمیش قوراللار، عامیل‌لرین بیری اولا بیلر. بو گون بیزیم اساس وظیفه‌میز اؤز آلانیمیزدا سورونلاری بلیرله‌ییب چؤزوم یوللارینی تاپماقدیر. ائشیتلیک و قادینلارین اؤزگورلویو اوچون نه ائتمه‌لی‌ییک؟ هانسی یولو سئچمکله اوغور قازانا بیله‌جه‌ییک؟ دؤنوب تاریخیمیزی تانیییب، تورک میتولوژیسینده‌کی قادینلاری اؤرنک آلاراقمی؟ بو ندنسه منه بیر افسانه کیمی گلیر. هر شئیدن اؤنجه چاغ فرقلیلییی و دونیانین آرتیق اسکی دونیا اولمادیغی سؤز قونوسودور. بو گون، بو دونیانی یؤنتن بللی قوراللار، اینسان حاقلارینی قورویان اولوسلارآراسی اورقانلاردا ماسالارین اوزرینده‌دیر. اؤزگورلوکلرینه قوووشماغا چالیشان بوتون میللت‌لر دورمادان ایره‌لیله‌ییرلر. اؤزگورلوک چاباسیندا اولان بیر میللت اولاراق بو گون آذربایجان میللتی گونونه و احتییاجلارینا اویغون یوللار سئچمه‌لیدیر. سئچدییی و اساس آلدیغی مکتبلری و ایدئولوژیلری ایسه یاخشیجا اوخویوب، آنلاییب، اینجله‌مه‌لیدیر. آشیریلیغا و رادیکالیزم خطرینه دوشمه‌دن ساواشمالیدیر. آذربایجان قادینلارینین سورونلاری بو گون بیر زامانلار غرب اؤلکه‌لرینده یاشایان و سیتم آلتیندا اولان قادینلارین سورونلارینا بنزه‌ییر. ائشیتسیزلیک، آتااَرکیل توپلومون قوراللارینا قارشی چیخماق، قادینلارین اؤز حاقلارینی تانیییب، اؤزلری اؤز یاشام قوراللارینی بلیرلیه‌رک قادین روحوندان و احتییاجلاریندان خبرسیز اولان ائرککلرین بلیرله‌دییی قوراللارلا یاشاماماق! بو سورونلارین بو گون بیر چوخونا فئمینیزم ایدئولوژیسینده چؤزوم یوللاری بولونماقدادیر. بو گون گلیشمکده اولان اؤلکه‌لرده قادین حرکتلری و قادینلارین اؤزگورلوک یولوندا وئردیکلری گوجلو موجادیله‌لره شاهیدیک. آذربایجاندا ایسه دوروم فرقلی دئییل، هم قوزئی‌ده، هم ده گونئی‌ده بعضی ساحه‌لرده فرقلی اولسا دا هله بیر اؤزگورلوک موجادیله‌سی گئتمکده‌دیر. قادینلارین سورونلاری ایسه اورتادا. بعضاً قادینلاریمیزلا کئچیریلمیش بعضی سؤیله‌شی‌لر گؤزومه دَییر. قادین حرکتی یا دا فئمینیزم حاقیندا دوشونجه‌لری منی شاشیردیر دوغروسو! گئنل منفی جاواب دا بو اولور کی، یوخ بو گون بیزیم قادینلی ائرککلی بیر اورتاق دردیمیز وار، “میللی درد” ،بیز هله بو دردی چؤزمه‌لی‌ییک و انرژیمیزی بوش یئره خرجله‌مه‌مه‌لی‌ییک! بورادا جیدییتله بلیرتمک ایسته‌ییرم کی، قادین حرکتی و فئمینیزم ایلکه‌لری، بیزیم میللی ایستکلریمیزله چاتیشماماقدادیر و اورتاق دردلریمیزی چؤزمک یولوندا هئچ بیر زامان بیزی گئریده ساخلایان بیر مسله دئییل. اگر بیز بو گون بیر میللت اولاراق گله‌جه‌ییمیز اوچون اؤزگور و فراح بیر یاشام ایسته‌ییریکسه بونون یولو ائشیتلیکدن، عدالتلی داورانیشدان کئچر. اؤزگورلویه چالیشان و ظولملردن اؤزونو آریندیرماق ایسته‌ین آذربایجان و اؤزللیکله گونئی آذربایجانین بو آشاماسیندا، اساس اولاراق بو گون حاقلاریمیزی تانیمانین و بیرلشمه‌نین زامانیدیر. اگر توپلومون یاریسی اولان آذربایجان قادینی بو گون، اؤزو قادین روحو و قادینلیغا اؤزگو اولان دَیرلری ایله بوتون مئیدانلاردا حاضیر اولوب سؤز صاحیبی اولمازسا گله‌جکده بو گوندن داها بؤیوک سورونلار یاشایا بیلر. بلکه بیر دردیمیز چؤزولر، آما بیزه یاراشان او ایدئال حیاتا قوووشماق اوچون دیگر سورونلارلا ایللر بویو بوغوشماق زوروندا قالاجاغیق. بو گون آذربایجانا فئمینیزم آخیمی تانیماییب، قادین حرکتینه گرکسیز بیر ایش کیمی باخانلار و بونویئرسیز انرژی خرجله‌مک کیمی گؤرنلر واردیر. منجه بو فئمینیزم آخیمینی و قادینلارین گئرچکدن قادین کیمی یعنی اؤزلوکلری ایله، اؤز سؤزلری و روحلاری ایله، بیر ائرکک رولو اوینامادان، اؤزگورلوک مئیدانلاریندا اولماقلارینین گرکلیلییی و گله‌جه‌ییمیز اوچون نه درجه‌ده اؤنملی اولدوغو جیدی شکیلده دوشونولمه‌لیدیر. بو گون سورون ساده‌جه قانونلاردا و کاغاذلار اوزرینده بیز قادینلارا حاق تانیماق دئییل، سورون بیر قادینین ساده‌جه چالیشیب پارا قازانا بیلمه‌سی ویا بیر ائرککدن مقام اولاراق داها اوستون بیر مؤوقئعده اولماسی دا دئییلدیر. بو گون هم سوسیال، هم اؤزل یاشامدا بیزیم اساس ایسته‌ییمیز، اینسانا قادین و ائرککلی‌یین فرقی اولمادان اینسان کیمی باخا بیلن و اینسانین روحونا، دویغولارینا و معنویاتینا جینسیتچی بیر باخیشلا دئییل، بلکه تام فرقسیز اینسانی بیر باخیشلا یاناشان ساغلیقلی بیر توپلومون یارانماسیدیر.
سونوج
بوتون دونیا اینسانلاری ازلدن بری هر زامان بیر- بیریلریندن اؤیرنمیشلر. تورک میلتیندن تاریخ بویو باشقا میللت‌لرین بیر چوخ شئی اؤیرندییی کیمی، بیز ده باشقا میللت‌لرین اورتایا چیخاردیقلاری و اؤزلویوموزو اونوتمادان بیزه گرکلی اولان اولوملو دوشونجه‌لرینی و دئنه‌ییملرینی اؤیرنه بیلریک. بو دوشونجه و دئنه‌ییملردن بیری بو گون آنا خطلری ایله آشیریلیغا و یانلیشلیقلارا یول وئرمه‌دن فئمینیزم ایدئولوژیسیدیر. کیمسه‌نین کیمسه‌یه حؤکم ائتمه‌دییی بیر دونیادا یاشادیغیمیزی دوشونک. قادینلارلا ائرککلرین بیر- بیریلرینه بنزمه‌دییی، آمما ایلیشکیلریمیزی فورمالاشدیران یاشام فلسفه‌سینین قارشیلیقلی اساسی اوزرینه اینشا ائدیلدییی بیر توپلومدا یاشادیغیمیزی دوشونک. هر بیریمیزین اؤزوموز اولا بیلدیییمیز بیر توپلومدا، ایچسل باریش اولاناقلارینین وار اولدوغو بیر توپلومدا یاشادیغیمیزی دوشونک. فئمینیزم دئوریم، تک باشینا بئله بیر دونیا یاراتماز طبیعی، یانلیز فئمینیزم اؤزونو بوتونو ایله گرچکلشدیرمیش قادین و ائرککلر اولاراق اؤزله‌دیییمیز توپلومو یارادا بیلمه‌میزی مومکون قیلا بیلر. اؤزگورلوک و عدالت خیاللاریمیزی گئرچکلشدیره بیله‌جه‌ییمیز هامیمیزین ائشیت یارادیلدیغیمیز حقیقتینی گئرچکلشدیردیییمیز بیر توپلومدا هپ بیرلیکده ایدئال یاشاما قوووشا بیله‌جه‌ییک. قادینلی ائرککلی اینسانی بیر حیات اوچون بو گون آذربایجانا فئمینیزم گرکلیدیر. فئمینیزم هر کس اوچوندور.
آوقوست. ۲۰۱۲
قایناقلار:
- Bell HOOKS, Feminizm Herkes İçindir. BGST yayınevi, ikinci basqı, İstanbul 2012
- Emine Öztürk, Feminist Teori ve Tarihsel Süreçte Türk Kadını. Rağbet yayınevi, İstanbul 2011
- Josefhin DONOVAN, Feminist Teori. Çevirənlər: Aksu Bora, Meltem Ağduk Çevrek, Fevziye Sayılan, İletişim yayınevi. 6-cı baqı, İstanbul 2010
- Necati GÜLTEPE, Türk Kadın Tarihine Giriş. Ötüken yayınevi, İstanbul 2008
