اویان نیوز:
تورکان اورمولو
“ ۱۹۹۵ پئکین کونفرانسی و ایران اؤرنگی ”
گیریش
۲۵ نویابر ۱۹۹۹-جی ایلده، بیرلشمیش میللتلر طرفیندن دونیا قادینا قارشی زوراکیلیقلا موباریزه گونو اولاراق اعلان ائدیلدی. قادینا قارشی زوراکیلیق و بو ایشله موباریزه طبیعی کی بو تاریخدن باشلانمامیشدیر. ائله کی، ۱۹۴۵-جی ایلده قورولان بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتی ۱۹۴۶-جی ایلده قادینین ستاتوسو آدلی کومیسیونو قوردو و اورادا قادینین اینسان حاقلارینین قورونماسی و گلیشتیریلمه‌سی اوچون اؤنملی آددیملار آتدی. بئلجه زوراکیلیقلا موباریزه‌نین و بو قونو اطرافیندا اولوسلاراراسی و اؤلکه‌لرین ایچینده‌کی چالیشمالارین گوندن گونه چوخالدیغینا و قونونون داها آتریق جیددی اینجلنمه‌سینه شاهید اولوروق.
ماراقلی اولان خوصوص بوردادیر کی، قادینا قارشی زوراکیلیقلا موباریزه اؤزل اولاراق دونیانین بللی اؤلکه‌لرینه یا دا میلتلرینه عایید دئییل. سادجه زوراکیلیقلا موباریزه یوللاری و زوراکیلیغین نؤولری فرقلیدیر. تأسوفله قادینا قارشی اریل گوج یعنی ائرککلر طرفیندن ائدیلن باسقی و زوربالیق نه بللی بیر زامانا، نه ده بللی بیر یئره خاص دئییل. آنجاق مدنیت گرگی و بو گون گلیشمیش و سیویل اینسانین موکممل، ائشیت و اوستون بیر حیات یاشاما آرزوسو سببی ایله گونوموزون آییق اینسانی زوراکیلیق کیمی وحشی و ایلکل داورانیشلارین یوخ اولماسی اوچون جیدییتله چالیشماقدادیر.
قادینا قارشی زوراکیلیق چوخ بیلیندیگی کیمی سادجه فیزیکسل زوراکیلیق دئییل. بیرباشا وورماق و فیزیکی زوراکیلیغین یانیندا دویغوسال زوراکیلیق، ائکونومیک زوراکیلیق، جینسل زوراکیلیق، سیمگسل زوراکیلیق و اشیا زوراکیلیغی کیمی زوراکیلیقلارین هر بیری اؤز نؤعونده آیری- آیری اینجلنمه‌سی گرکن قونولاردیرلار.
بو گون قادینا قارشی زوراکیلیق قونوسو دونیا سویییه‌سینده ایستر دؤولتلر، ایسترسه ده فردلر طرفیندن فرقلی- فرقلی ساحه لرده آنالیز ائدیلیب، سورونا حل یولو تاپماق اوچون اینجلنمکده‌دیر. آکادئمیک ساحه لرده پیسیخییاتریدن و طیببدن توتموش تاریخ و جوغرافییایا قدر فرقلی آلانلاردا اوزمانلار بو قونونون ندنلرینی و چؤزوم یوللارینی آختارماقدادیرلار.
شوبهه‌سیز، قادینا قارشی زوراکیلیقلا موباریزه‌نین ان اؤنملی آلانلاریندان بیری ده حوقوق آلانلاردیر. ایستر اؤلکه ایچی، ایسترسه ده اولوسلاراراسی دوزنلمه‌لرده قادینا قارشی زوراکیلیقلا ایلگیلی یاسال و قانونی دوزنلمه‌لر، حوقوقی دوغاسی و پراتیک گوجلرینین وار اولماسی ندنی ایله توپلوملارین گوون و دینجلیگینی قازانماقدا گوجلو رول اویناییر.
فرقلی اؤلکه‌لر، عاییله ایچی زوراکیلیق و گئنل اولاراق توپلومدا قادینا قارشی زوراکیلیقلا ایلگیلی اؤلکه‌یه مخصوص و اؤلکه ایچریسینده کئچرلی اولان قانونلار قبول ائدیب یاسال دوزنلمه‌لری ایجرایا قویوبلار. بو کیمی دوزنلمه‌لرین البتته کی، بوتون سورونلارین چؤزولمه‌سینده فایدالاری اولماسا دا جیدی تاثیرلرینی دانماق اولماز. اؤلکه ایچریسینده قانونی دوزنلمه‌لرین اولماسی ایله بیرگه بیر ده اولوسلاراراسی اورقانلاردا و بیر چوخ اؤلکه طرفیندن وارلیقلاری و مشروعیتلری قبول ائدیلن قورولوشلار طرفیندن دوزنلنن و بیر چوخ اؤلکه‌لرین طرف اولدوغو و ایمضالارینی آتدیقلاری اولوسلاراراسی بلگه‌لر و سؤزلشمه‌لر واردیر. بیلیندیگی کیمی حوقوقی اولاراق بیر اؤلکه اولوسلاراراسی بیر سؤزلشمه‌یه طرف اولارسا او اؤلکه‌نین ایچ قانونلاریندان اؤنجه، ایمضالادیغی اولوسلاراراسی سؤزلشمه‌نین حؤکملری کئچرلی اواجاقدیر. بو اساسا دایاناراق و یاشادیغمیز دونیادا دؤولتلر اوچون اولوسلاراراسی یاشامدا دئموکراسی، باریش و اؤزگورلوک قاوراملارینین نه درجه‌ده اؤنم داشیدیغینی نظرده آلاراق گونون ان اؤنملی دارتیشما قونولاریندان بیری، یعنی قادین سورونلاریندا دا اولوسلاراراسی دوزنلمه‌لرین نه درجه اؤنم داشیدیغینی آنلایا بیلریک.
بو یازیدا قادین حاقلاری ایله باغلی اولوسلاراراسی حوقوق دوزنلمه‌لرینی گؤزدن کئچیره‌رک، قادینا قارشی زوراکیلیقلا ایلگیلی سئچمه‌لی اولاراق بو دوزنلمه‌لردن بیرینی اؤزللیکله بؤیودوجو آلتینا آلیب زوراکیلیقلا ایلگیلی بؤلوملرینی آنالیز ائده‌جگیک. بورادان یولا چیخاراق دا سونوجدا ایران کیمی قاپالی و توتالیتئر رئژیملرین حاکیم اولدوغو اؤلکه‌لرده قادینا قارشی زوراکیلیغین نئجه ده اوزون سوره ایچینده قانون و گئنل کولتور طرفیندن نورمال حالا گلمگینی و اولوسلاراراسی دوزنلمه‌لرین نه درجده ائتکیلی اولدوغونو قیسا دا اولمو اولسا دارتیشاجاییق.
بیر. دؤردونجو دونیا قادین کونفرانسی- پئکین ۱۹۹۵
آ- بیرلشمیش میلتلر طرفیندن قادین حاقلاری و قادین سورونلاری حاقیندا ان اؤنملی چالیشمالاردان بیری ۱۹۹۵-جی ایلده چینین پئکین شهرینده ۱۸۹ اؤلکه‌نین ایشتیراکی ایله قورولان دؤردونجو دونیا قادین کونفرانسیدیر.
بو کونفرانسین اوزرینده دوردوغو ان اؤنملی قونولاردان بیری قادینا قارشی زوراکیلیق قونوسودور. بو اساسدا قادینا قارشی زوراکیلیغین اؤنلنمه‌سی اوچون دؤولتلرین سوروملولوق قبول ائتمه‌لرینین گرکدیگی وورغولانمیشدیر و قادینا قارشی زوراکیلیق قونوسوندا اوچ ستراتئژیک هدف سئچیلمیشدیر:
۱٫ قادینا قارشی زوراکیلیغین قارشیسینی آلماق و اورتادان قالدیرماق اوچون بوتونلنمیش تدبیرلر آلماق
۲٫ قادینا قارشی زوراکیلیغین ندنلری ایله سونوجلارینی و انگللگیجی تدبیرلرین تاثیرئدیجیلیگینی اینجله‌مک
۳٫ قادین تیجارتینین قارشیسینی آلماق و فاحیشه‌لیکله قادین تیجارتینه باغلی اولاراق زوراکیلیغا معروض قالانلارا یاردیمچی اولماق
سؤزلشمه‌یه طرف اولان دؤولتلر کونفرانسدا آلینان قرارلارین ایجراسی ایله ده گؤرولندیردیلر و دؤولتلرین، بیرلشمیش میلتلرین قورولوشلاری، بؤلگسل و اولوسلاراراسی قورولوشلار، سیویل قورولوشلار و سیویل توپلومون بوتون قاتیلیمچیلاری ایله ایشبیرلیگی ائتمکلری مجبوری اولدو.
پئکین کونفرانسینین اوزرینده دوردوغو تمل مسله‌لردن بیری قادینین اؤزل و ایجتیماعی آلانا تام و ائشیت قاتیلیمی اؤنونده‌کی انگللرین قادینلارین ائکونومیک، ایجتیماعی، کولتورل و سیاسی قرار آلما قونوموندا و مئکانیزمالاریندا یئر آلمالاری یولو ایله زوراکیغین یوخ اولا بیله‌جگی وورغولاندی.
کونفرانسدا ائشیتلیک، اینکیشاف و باریش هدفلرینه چاتا بیلمک اوچون تعجیلی تدبیر آلینماسی گرکن ۱۲ کریتیک آلان بلیرلنمیشدیر. بونلاردان بیری قادینا قارشی زوراکیلیغین اورتادان قالخما مسئله‌سیدیر.
۱۲ کریتیک سورون آلانی بو شکیلده اورتایا چیخاریلمیشدیر:
- قادینلارین گئت- گئده داها چوخ آرتان یوخسوللوغو
- قادینلارن کئیفیییه‌تلی ائییتیم آلمالارینی انگلله‌ین ائشیتسیز و یئترسیز شرطلر
- قادینلارین ساغلیق و بنزر خیدمتلرده یاشادیقلاری ائشیتسیزلیکلر
- قادینلارا قارشی هر چئشید زوراکیلیق
- یاد ایشغالی آلتیندا یاشایان قادینلار دا داخیل اولماق اوزره، ساواشلارین و سیلاحلی چاتیشمالارین ائتکی و سونوجلارینی اؤنجه‌لیکله قادینلارین یاشاماسی
- ائکونومیک قورولوشلارین و پولیتیکالارین تانیدیماسینا و ایستحصال سورجینه قادین قاتیلیمینداکی ائشیتسیزلیک
- ایقتیدار پایلاشیمیندا و هر سویییه‌ده‌کی قرار مؤوقئعینده ائرککلرین ایمتییازلی یئری
- قادینلارین گلیشمه‌لری اوچون گرکلی دستک مئکانیزمالارینین یئترسیزلیگی،
- قادین و مئدیا،
- قادین و چئوره،
- دونیاداکی قیز اوشاقلارینین دورومو.
پئکین کونفرانسیندا دؤولتلر قادینین اینسان حاقلارینین پوزماسیندان اوزاق دورمالاری گرکدیگی ایله بیرگه بو حاقلارین گلیشمه‌سی و ایره‌لیله‌مه‌سی اوچون ده اللریندن گله‌نی ائتمه‌یه گؤرولندیریبلر.
ب- قادین و زوراکیلیق
پئکین کونفرانسی بلگه‌سینین، قادینا قارشی زوراکیلیقلا ایلگیلی بؤلومونده قادینا قارشی زوراکیلیغین، ائشیتلیک، گلیشمه و باریش هدفلری اؤنونده‌کی ان اؤنملی انگللردن بیری اولدوغو بلیرلنمیشدیر و قادینا قارشی زوراکیلیق یعنی توپلومسال جینسیت تمللی زوراکیلیق، فیزیکسل، جینسل ویا پسیخولوژیک ضرر و سیخینتی چکمک ایله سونوجلاناجاق هر هانسی بیر عمل اولاراق تانیملانمیشدیر.
دؤولت طرفیندن ائدیلن فیزیکسل، جینسل و پسیخولوژیک زوراکیلیق دا زوراکیلیغین چئشیدلری آراسیندا ساییلمیشدیر. ساواش و سیلاحلی توققوشمالاردا، قادینین اینسان حاقلارینین پوزولماسیندان اوزاق دورولماسی گرکدیگی و حؤکومتلرین عادت عنعنه ویا دیندن قایناقلانان ندنلرله تطبیق ائدیلن زوراکیلیغی ردد ائتمه‌سی و سؤزلشمه‌نین تطبیقی اوچون گرکلی تدبیرلری آلماسی گرکدیگی وورغولامیشدیر.
ایکی. دؤولتلر و طرف اولدوقلاری اولوسلاراراسی سؤزلشمه‌لر
یوخاریدا بیرلشمیش میلتلر طرفیندن قادین حاقلاری و قادینا قارشی زوراکیلیق قونوسوندا اولان دوزنلمه‌لر و کونفرانسلارین (اؤرنک اولاراق: قادینلارا قارشی هر چشید آیری سئچکیلیگین قارشیسینین آلینماسی سؤزلشمه‌سی CEDAW -1981، آورووپا شوراسی ناظیرلر کومیته‌سینین عوضوو اولان اؤلکه‌لره قادینلارین زوراکیلیغا قارشی قورونماسی ایله ایلگیلی تؤوصییه قراری-۲۰۰۲، قادینلارا قارشی هر چشید زوراکیلیغین اورتادان قالدیریلماسی قراری-۲۰۰۰، قادینا قارشی زوراکیلیقلا موباریزه‌نین گوجلندیریلمه‌سی قراری-۲۰۰۶… ) آراسیندان پئکین کونفرانسینین ایلگیلی بؤلومونو قیساجا اله آلدیق.
بو کونفرانسا ۱۹۹۵-جی ایلده ۱۸۹ اؤلکه قاتیلدی. ایران اؤلکه‌سینین رسمی تمثیلچیسی ده بو کونفرانسدا ایشتیراک ائتدی. بورادا دئمک ایسته‌دیگیم اؤزل بیر نؤقطه واردیر او دا کونفرانسین دفعه لرجه قادینا قارشی زوراکیلیقلا ایلگیلی دؤولتلرین گؤرولرینی و ائتمه‌لری گرکنلری اونلارا خاطیرلاتماقدیر. یازینین یوروجو اولماماسی اوچون اؤزللیکله آلینان قرار مادده‌لرینی بورادا گتیرمک ایستمیرم، آنجاق گئنل اولاراق ایلک دانیشیقلاردا و سون قرارلاردا یوخاریدا دا دئدیگیمیز کیمی دؤولت طرفیندن ائدیلن فیزیکی، جینسی ویا پسیخولوژیک زوراکیلیق دا زوراکیلیق ساییلماقدادیر و حؤکومتلرین قادینلارا قارشی هر چشید زوراکیلیقدان دین ویا عادت عنعنه آدینا ائدیلن باسقی و جینایتلردن اوزاق دورمالاری گرکدیگی و طرف اولدوقلاری سؤزلشمه حؤکملرینه صادیق قالمالاری لازیمدیر.
دونیا سویییه‌سینده و دونیانین فرقلی یئرلریندن اونلارجا اؤلکه‌نین بللی بیر سؤزلشمه‌یه طرف اولماسی ویا بیر کونفرانسا قاتیلیب اورادا آلینان قرارلارا صادیق قالمسی حوقوقی و اولوسلاراراسی پرئسپئکتیودن باخیلدیغی زامان چوخ فایدالی گؤرونه بیلر، آما تسوفله ایش بئله راحاتلیقلا چؤزولمور و اساس سورون هر زامان قاتیلان ویا طرف اولان اؤلکه‌لرین و حؤکومتلرین اؤز ایچلرینده اولان سورونلاردان قایناقلانیر. مثلا ایران ایسلام جومهوریتی بیرلشمیش میلتلره طرف اولان بیر اؤلکه اولاراق ۱۹۹۵-جی ایلده اؤز رسمی تمثیلچیسی ایله پئکین کونفرانسینا قاتیلیب دارتیشمالاردا و آلیناجاق قرارلارلا باغلی دانیشیقلاردا ایشتیراک ائتدی، آنجاق ایرانین تمثیلچیسی کونفرانسدا سون چیخیشیندا رسمی شکیلده “ایران اسلام جومهوریتی, آنایاساسینا و دینی دیرلرینه ترس اولان خوصوصلارین هئچ بیرینی یئرینه گتیرمیه‌جکدیر و کونفرانسدا باتی اؤلکه‌لری طرفیندن قادین اؤزگورلوگو حاقیندا اولان بعضی قونولاردا اؤزونو سوروملو بیلمیر” دئیه ائلان ائتمیش.
بو یازیدا ایران آنایاساسیندا و قانونلاریندا قادینا قارشی اولان رسمی حؤکملری آچیقلاماق گرکلی اولماسا دا بللی اولدوغو کیمی بئله توپلانتیلار و قرارلاردا دئمه‌لی قادین اؤزگورلوگو قونوسوندا ائله سونوجلار و قرارلار آلینیر کی، ایران کیمی شریعته اساسلانان قانونلارلا ایداره اولونان و قادینا اریل تففکور طرفیندن بیچیلن گؤرولر و عادت عنعنه لرین چوخ اولدوغو اؤلکه‌لر طرفیندن قبول ائدیله بیلمز. بو کیمی حؤکومتلر نه قدر ده اولوسلاراسی سؤزلشمه‌لره طرف اولوب ایمضالارینی آتسالار دا تأسوفله ایچریده‌کی توتالیتئر سیستئم هئچ بیر زامان اونلارین ائتکیلی اولدوغونا ایزین وئرمیه‌جکدیر.
ایران میللی مجلیسینده گوندن گونه چوخالان و قادینا قارشی آلینان قرارلار و قبول ائدیلن قانونلار و اینسان حاقلارینا قارشی سایمازلیق حاقیندا اونلارجا اؤرنک گتیرمک اولار. اورنک اولاراق “امری به معروف و نهی از مونکر” کیمی دینی بیر اویارینی ایسته‌دیکلری کیمی تفسیر ائدیب کوچه‌لرده و خیابانلاردا قادینلارین گئییمینه و داورانیشینا موداخیله ائدن دؤولتین رسمی پولیسلری اینسانلاری دؤیوب توتوقلامالاری کیمی آچیق و دارتیشماسیز زوراکیلیق گؤرونتولری ایران کیمی اؤلکه‌لرین کوچه بازاریندا تاسوفله بیزه هئچ زوراکیلیغین باشقا چئشیدلرینه طرف باخماغا ماجال وئرمیر. قادینلارین قاپالی توپلوملاردا حیا و ناموس کیمی تعریفی بلیرسیز سؤزجوکلرین آلتیندا ازیلیب اؤلدورولمه‌له‌ری، آبورت حاقینین اولماماسی، قیز اوشاقلارینین اره وئریلمه ساییسینین چوخ اولماسی کیمی اونلارجا زوراکیلیق سورونو هر بیری بو یازییا سیغمایاجاق قدر گئنیش و آیریجا آراشدیرمالارین قونوسودور.
توپلوم ایچریسینده یوز ایللر بویو کؤک سالمیش کودلارین خاریجینده ایر ایلک اؤنجه بیر توپلومون ایداره سیستئمی و رسمی قانونی دوزه‌نی الینده اولان گوجلو ایمکانلارلا زوراکیلیق، باسقی و زوربالیق توخومونو توپلومون دامارینا آشیلارسا تاسوفله توپلوم زامان ایچریسینده ایستر ایسته‌مز دایانما گوجونو ایتیریب اوزون سوره ظرفینده دؤولتین تطبیق ائتدیگی سیاست نورمال گؤرونمه‌یه باشلار. زوراکیلیغین دا نورماللاشما سورجی بیر توپلومدا بو شکیلده یاواشجا یئرینه اوتورار و قادینی قیسیتلاماق گئنلده و حؤکومته باغلی اولان بعضی قروبلار طرفیندن اونلارین ایلاهی گؤروی ایمیش کیمی بویونلارینا دوشر. بونون اؤرنگی یاخین زاماندا ایرانین ایصفاهان شهرینده باش وئرن تورشو هوجوملاری ایدی. قادینین اؤرتوسونون تام اولمادیغی و بئله شیطانلارین توپلومدا فساد یاراداجاغینا اینانان بیر قروپ اویغون گؤرمه‌دیکلری قادینلارین اوزونه بللی بیر گونده فرقلی یئرلرده تورشو سپه‌رک گؤزللیکلرینی اللریندن آلماقلا توپلوما قورخولو مئساژلارینی چاتدیردیلار. بو کیمی ایشلره جسارت ائدنلرین بئله قورخماز داوراندیقلارینین اساس ندنی طبیعی کی، ایللر بویو حؤکومت طرفیندن قادینا قارشی اینسانلارین دوشونجه‌سینه آشیلانان جاهیلجه اینانجلادیر .
سونوج
قادینا قارشی ائدیلن هر چشید زوراکیلیق، ایستر عاییله ایچینده ایسترسه ده توپلوم طرفیندن دونیا سویییه‌سینده گونوموزون ان اؤنملی اینسانی سورونلاریندان بیریدیر. بو سورونون چؤزولمه‌دیگی زامانا قدر هر زامان راحات و ایدئال یاشامین بیر آیاغی آخسایاجاقدیر.
قادینا قارشی زوراکیلیقلا موباریزه‌نین ان ائتکیلی یوللاریندان بیری قانونلار و حؤکومتلر طرفیندن ائدیلن چالیشمالاردیر. اؤلکه ایچریسینده‌کی دوزنلمه‌لرله بیرگه اولوسلاراراسی سؤزلشمه‌لر و کونفرانسلار بو قونودا جیددی رول اویناماقدادیرلار.
آنجاق بو چالیشمالار و دیدینمه‌لرین یانیندا گئرچک چؤزوم اؤلکه‌لرین ایچینده قانونی دوزنلمه‌لرین یانیندا اینسانی دیرلره سایغی دویماق یولوندان کئچر. بیر توپلومدا بللی بیر دوشونجه‌یه و اینانجا دایانان تفککور، دین، شرعیت ویا توخونولماز اولان هر هانسی بیر آدلا باشقا قروبلارین دوشونجه‌لری و اؤزگورلوک آنلاییشلارینی قددارجا قیسیتلادیقلاری زامان، اینسان حاقلاری، اولوسلاراراسی سؤزلشمه‌لر و قانونلار تمامن تاثیرسیز قالاجاقدیر.
