اویان نیوز:
چکیده مقاله: کنوانسیون حقوق کودک نقش بسیار مهمی در حمایت از هویت ملی کودکان دارد به این علت که تقریبا همه کشور‌ها این کنوانسیون را تصویب کرده‌اند. ماده ۷ این کنوانسیون به حق تابعیت ملی کودکان اشاره می‌کند و طبق این ماده دولت‌ها موظف هستند در خصوص کودکان بدون ملیت این حق را به آن‌ها بدهند. اگرچه کمیته حقوق کودک تعریف دقیقی از حق داشتن هویت ملی ارایه نداده است اما تاکید کرده همه دولت‌ها موظف هستند از ملیت دار بودن کودکان اطمینان حاصل کنند. این کمیته همچنین تاکید کرده است که کشورهای عضو کنوانسیون حقوق کودک باید این حق را به گونه‌ای که منافع کودک به بهترین شکل ممکن در نظر گرفته شده باشد اجرا کنند.
بیش از ۱۲ میلیون نفر در سراسر جهان از بی‌هویتی یا همان فقدان ملیت رنج می‌برند که در این می‌ان، کودکان آسیب پذیر‌ترین هستند. سازمانی با نام پیشگام عدالت (Open Society Justice Initiative)، تعداد این کودکان که به سن قانونی هم نرسیده‌اند را تقریبا ۵ میلیون براورد کرده است. بی‌هویتی پیامدهای متعددی دارد، از آن جمله کودکان بی‌هویت در فقر شدید رشد پیدا می‌کنند و از حقوق اولیه‌ای هم چون تحصیلات و بهداشت محروم می‌شوند. نداشتن مدارک شناسایی و هویتی حتی جابجایی این کودکان را مشکل می‌کند. آن‌ها به دلیل نداشتن مدرک شناسایی در معرض اخراج از کشور، بازداشت، قاچاق انسان، کار اجباری و محرومیت از سایر حقوق اجتماعی قرار می‌گیرند. با وجود اهمیت بسیار زیاد مسئله هویت در حقوق کودک، می‌بینیم که توجه بسیار کمی به آن شده است.
کودک و حق ملیت
حقوق بین الملل از حق هویت ملی حمایت می‌کند بطوریکه ماده ۱۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر به این قانون اختصاص داده شده است. در معاهدات بین المللی حقوق بشر از جمله کنوانسیون حقوق کودک (CRC)، پیمان نامه بین المللی حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR)، و همچنین کنوانسیون احیای هویت ملی ملاحظات خاصی برای تابعیت کودکان در نظر گرفته شده است. علاوه بر این، سازمان‌های حقوق بشر در آفریقا، سرزمین‌های عرب، اروپا و آمریکا کمک‌های بیشتری در سطح منطقه‌ای ارائه می‌دهند.
کنوانسیون حقوق کودک نقش بسیار مهمی در حمایت از هویت ملی کودکان دارد به این علت که تقریبا همه کشور‌ها این کنوانسیون را تصویب کرده‌اند. ماده ۷ این کنوانسیون به حق تابعیت ملی کودکان اشاره می‌کند و طبق این ماده دولت‌ها موظف هستند در خصوص کودکان بدون ملیت این حق را به آن‌ها بدهند. اگرچه کمیته حقوق کودک تعریف دقیقی از حق داشتن هویت ملی ارایه نداده است اما تاکید کرده همه دولت‌ها موظف هستند از ملیت دار بودن کودکان اطمینان حاصل کنند. این کمیته همچنین تاکید کرده است که کشورهای عضو کنوانسیون حقوق کودک باید این حق را به گونه‌ای که منافع کودک به بهترین شکل ممکن در نظر گرفته شده باشد اجرا کنند.
حداقل مفهومی که باید از حق داشتن ملیت تحت قوانین کنوانیسون حقوق کودک بدست آید این است که کودکان بی‌هویت از زمان تولد بتوانند تا تابعیت کشوری که در آن متولد شده‌اند را بدست آورند. این قانون در عمل، در سیستم‌های منطقه‌ای و همچنین در کنوانسین احیای هویت به رسمیت شناخته می‌شود. از اواخر دهه ۱۹۴۰ بود که کار‌شناسان به این نکته مهم برای از بین بردن بی‌هویتی پی بردند.
علل بی‌هویتی در کودکان
تلاش در جهت حل مشکل ملیت و تبعیض در کودکان نیازمند شناخت دلایل عدم هویت است. فقدان ملیت در کودکان اغلب نتیجه مستقیم فقدان ملیت والدین آن‌ها است، به طوریکه در بیشتر کشورهای جهان تابعیت فقط به کودکانی اعطا می‌شود که والدینشان تبعه آن کشور باشند. بی‌هویتی دور باطلی است که از والدین به فرزندانشان به ارث می‌رسد و دوران کودکی و همچنین فرصت‌های آینده آن‌ها را در بزرگسالی تحت تاثیر قرار می‌دهد.
یکی دیگر از دلایل بی‌هویتی کودکان، سیستم‌های تبعیض آمیز ملیتی علیه زنان است. در بسیاری از کشورهای جهان انتقال تابعیت از زنانی که شوهران خارجی دارند به فرزندانشان ممنوع است. در حالی که این مشکل به شکل جهانی باقی مانده، برخی کشور‌ها قدم‌هایی در جهت اصلاح این قوانین تبعیض آمیز برداشته‌اند. به طور مثال در ۱۵ سال گذشتهالجزایر، مصر، مراکش و تونس موفق شدند با اصلاح قوانین شهروندی، گامهای قابل توجهی برای پایان دادن به تبعیض جنسیتی بردارند، و به زنان توانایی انتقال تابعیت خود را به فرزندانشان داده‌اند.
تغییر دولت‌ها نیز به مشکل بی‌هویتی کودکان دامن زده است. وقتی دولتی از هم پاشیده و دولت روی کار آمده، کودکان اقلیت‌های قومی در معرض خطر بی‌ملیتی قرار می‌گیرند. در بیشتر دولت‌های جدید ملیت اقلیت‌ها نادیده گرفته می‌شود. در برخی موارد، علت ها‌نژاد پرستانه یا سیاسی هستند و در برخی دیگر، شرایط نامساعدی است که ممکن است سال‌ها طول بکشد تا چاره‌ای برای آن پیدا شود. در دوران معاصر این شرایط را در کشورهایی مثل اتحاد جماهیر شوروی سابق، کشورهای بالکان، اریتره و اتیوپی، بنگلادش و پاکستان شاهد بوده‌ایم که شرایط بسیاری از آن‌ها به آهستگی رو به بهبود است.
پی آمد‌های بی‌ملیتی کودکان
کودکان بدون ملیت از محرومیت‌های حقوقی، ناشی از همین نداشتن هویت، آسیب می‌بینند. بدین معنی که این کودکان دارای هیچگونه شخصیت حقوقی نیستند و نمی‌توانند هیچ تاثیری هم بر جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند بگذارند. حقوق اولیه بشر باید در همه جا و برای همه یکسان باشد اما همه کشور‌ها حقوق بخصوصی را برای شهروندان خود در نظر می‌گیرند که این حقوق، کودکان بدون تابعیت آن کشور‌ها را در بر نمی‌گیرد. این حقوق شامل موارد متعددی از جمله دسترسی به خدمات درمانی و امنیت اجتماعی است که در پاره‌ای موارد منافع کودکان در آن‌ها لحاظ می‌شود. وقتی کودکان به سن قانونی می‌رسند حق کار و حق رای دادن آن‌ها در این قوانین تحت تاثیر قرار می‌گیرد. در حقیقت در بسیاری کشور‌ها حتی حقوق اولیه بشر فقط در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد. برای مثال در کویت افراد بدون تابعیت هنوز برای دستیابی به ابتدایی‌ترین حقوق شهروندی، مثل گواهی تولد و مرگ، مشکل دارند.
شاید بتوان گفت اصلیترین مشکل کودکان بی‌هویت از دست دادن فرصت تحصیل است. در حالیکه برخی کشور‌ها تحصیلات ابتدایی را بطور رایگان در اختیار این کودکان قرار می‌دهند و بسیاری هم از آن سر باز می‌زنند. در مالزی کودکان بی‌ملیت از هند، فیلیپین و یا اندونزی تبار‌ها درسلانگور و صباح اغلب به تحصیلات ابتدایی در مدارس دولتی دسترسی ندارند. یعنی اگر گواهی تولد کودک به زبان خارجی باشد یا کودک اصلا گواهی تولد نداشته باشد، نمی‌تواند نام نویسی کند. موارد مشابه دیگر پرونده «یان و بوسیکو» در برابر جمهوری دومنیکن در دادگاه حقوق بشر داخلی آمریکا بود. در این پرونده دو شاکی که هر دو کودک بودند از حق داشتن ملیت دومنیکن محروم و در نتیجه از رفتن به مدرسه به دلیل نداشتن مدارک هویتی لازم برای ثبت نام منع شده بودند. دادگاه داخلی آمریکا متوجه شد که جمهوری دومنیکن حق داشتن ملیت را تحت کنوانسین حقوق بشر آمریکا نقض کرده است. شواهد نشان می‌دهد کودکان بی‌ملیت بیشتر در معرض خطر قاچاق انسان و سایر اشکال استثمار از جمله کار کودکان قرار می‌گیرند.
مبارزه با بی‌هویتی کودکان
سازمان پیشگام عدالت با تاکید بیشتر بر حقوق بشر در راستای داشتن حق ملیت به مبارزه با این مشکل کودکان می‌پردازد. برخی از فعالیت‌های این سازمان عبارتست از:
- دادخواهی برای کودکان آفریقایی، آمریکایی و آسیایی و پذیرفتن وکالت آن‌ها برای رسیدن به تصمیمات بهتر.
- تلاش برای بالا بردن استانداردهای بین المللی در راستای رسیدن به حق تابعیت کودکان.
- حمایت، مشورت و همکاری با سازمان‌های مختلف جهانی برای به چالش کشیدن مشکل فقدان هویت و تبعیض.
انجمن حمایت از حقوق کودکان - مترجم: بهاره عامری
